Eva González Pérez, de advocate die de toeslagenaffaire aan het rollen bracht, is in de pen geklommen voor het nieuwe Advocatie Magazine. González Pérez heeft zich over de adviezen over het wetsvoorstel herstel kinderopvangtoeslag gebogen, die ze alarmerend noemt.
Foto: Roel Dijkstra Fotografie
De adviezen over het wetsvoorstel herstel kinderopvangtoeslag (zie kader onderaan, red.) door onder andere de Raad voor de rechtspraak, de Raad van State, de Autoriteit Persoonsgegevens, en de Raad voor de rechtsbijstand zijn alarmerend. Na het lezen van deze adviezen vraag ik mij af of dit wetsvoorstel daadwerkelijk is bedoeld om de gedupeerden een helpende hand toe te steken.
Hoe kan het anders zijn dat een wetsvoorstel wordt voorgelegd dat leidt tot rechtsongelijkheid en rechtsonzekerheid? In bepaalde gevallen tot overcompensatie en juist een gebrek aan rechtsbescherming? Zo zullen gedupeerden geen individuele genoegdoening én geen reëel inzicht in hun schade krijgen doordat de vergoeding voor een schade-expert nog wordt onderzocht.
Advies Raad voor de rechtspraak
Toch wordt dit wetsvoorstel voorgelegd. Het advies van de Raad voor de rechtspraak spreekt boekdelen. De raad spreekt zijn zorgen uit over de verscheidenheid aan methodes van genoegdoening. Zo zijn de in het wetsvoorstel gebruikte termen een ‘aanvullende compensatie’, een ‘tegemoetkoming’, een ‘forfaitair’ en een ‘bedrag aan kwijtschelding’ verwarrend. Ook is de wijze van aanvragen of toekennen verwarrend. Soms wordt de genoegdoening ‘ambtshalve’ toegekend terwijl in het andere geval juist een aanvraag moet worden ingediend. De onoverzichtelijkheid neemt ook toe omdat de rechtsbescherming voor de diverse onderdelen van het wetsvoorstel wordt ondergebracht bij verschillende gerechtelijke organen.
In eerste instantie staat beroep open bij de rechtbank en het hoger beroep bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Evenwel met uitzondering van besluiten die gaan over de kwijtschelding binnen de terreinen die vallen onder het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, waartegen hoger beroep openstaat bij de Centrale Raad van Beroep.
De besluiten tot kwijtschelding van belastingschulden op grond van dit wetsvoorstel worden onder het fiscale procesrecht gebracht. Dit betekent dat beroep kan worden ingesteld bij de rechtbank, hoger beroep bij het hof en beroep in cassatie bij de Hoge Raad. Onnavolgbaar… En het zal zonder twijfel nogmaals leiden tot rechtsonzekerheid. Ook vindt de Raad voor de rechtspraak dat in de memorie van toelichting een aparte paragraaf ontbreekt waarin helder en overzichtelijk uiteengezet wordt op welke wijze de rechtsbescherming in het wetsvoorstel is vormgegeven. Ik vraag mij dan af waarom de minister voor Rechtsbescherming hier zijn rol niet pakt.
In nevelen gehuld
De overheid heeft zich verder nog meer werk op de hals gehaald door zich spreekwoordelijk te bemoeien met de ex-partners. De hoofdregel is immers dat de compensatie eenmaal wordt uitbetaald en dat partners dit onderling (zouden moeten) verdelen. De wetgever ziet hier vanaf en bedenkt een systeem dat het mogelijk maakt dat nieuwe partners, die nooit zijn geconfronteerd met de (gevolgen van de) toeslagenaffaire, volledig meedelen in die compensatie en zelfs schulden krijgen kwijtgescholden. Ex-partners die wellicht zelfs ex zijn geworden juist door de toeslagenaffaire, komen er daarentegen bekaaid af. Waarom de wetgever kiest voor deze evidente onrechtvaardigheid blijft in nevelen gehuld.
De Raad voor de rechtspraak merkt ook op dat het vertrouwen in instanties door de uitwisseling van gegevens sterk is beschadigd. Gegevensdeling zou naar mijn mening meer en bredere aandacht moeten krijgen. Inmiddels is wel duidelijk dat de afgelopen jaren door de overheid op onnavolgbare wijze is geëxperimenteerd met het delen én met het verwerken van data, zie bijvoorbeeld de toenmalige broedkamer bij de Belastingdienst. Deze inmiddels veroordeelde omgang met data heeft aan de wieg gestaan van de hele toeslagenaffaire.
Terechte zorg
Wat te doen als adviezen over een wetsvoorstel zo negatief zijn? De hersteloperatie van de toeslagenaffaire loopt in de kern vast door de operationele keuzes die zijn gemaakt. Zo zijn in de Catshuisregeling burgers door middel van een datacheck als ‘gedupeerden’ betiteld aan de hand van een ‘lichte toets’. De woorden ‘we zullen dit bedrag nooit meer terugvorderen’ zijn nog vers. Geluiden van overcompensatie beginnen op te komen terwijl de bedragen zonder inhoudelijke behandeling zijn uitgekeerd. De oplossing blijft onnavolgbaar.
Hoe kan je oplossingen bedenken als een overheid geen dossier geeft, beslistermijnen overschrijdt, geen schade-expert wil vergoeden, en groepsgewijze oplossingen bedenkt die dus per definitie voorbijgaan aan het individu en gebaseerd worden op data? Een burger past niet in een fabrieksproces. Het woord dienstbaar past niet op een lopende band. De burgers willen een overheid die luistert en helpt bij het verkrijgen van dat waar ze recht op hebben. Niet een overheid die aan deze burgers vraagt om begrip voor een tekortschietende uitvoering van herstel, en excuses aanbiedt omdat ze de wet niet kan naleven. Een overheid met capaciteitsproblemen bovendien, die daardoor geen dossiers kan verstrekken en de termijnen door hetzelfde probleem niet kan halen.
Wat kunnen advocaten betekenen voor deze gedupeerden? Zonder dossier, zonder middelen, en met de wetenschap dat de overheid deze burgers jaren wil laten wachten alvorens ze aan de beurt komen voor een inhoudelijke behandeling van hun zaak. Tot in de Tweede Kamer wordt letterlijk verwoord, dat burgers pas worden geholpen als de rechter dit verordonneert. Alsof het niet anders kan en alsof de wet niet anders voorschrijft.
De Raad voor de rechtspraak heeft een terechte zorg dat dit wetsvoorstel gevolgen heeft voor de werklast, en niet alleen door de opsomming van redenen die zij hebben gedaan, maar ook vanwege het zeer grote aantal procedures die gevoerd zullen moeten worden. Ik schrijf ‘moeten’, omdat advocaten – de belangenbehartigers van de gedupeerden – door hetgeen ik hiervoor beschreef in veel gevallen feitelijk niet anders kúnnen dan zich tot de rechter wenden. Het komt mij voor dat wij meer van de wetgever hadden mogen verwachten. Maar gelukkig is het nog een wetsvoorstel.
Eind juni 2022 werd het wetsvoorstel herstel kinderopvangtoeslag aangeboden aan de Tweede Kamer. ‘Deze wet geeft verder duidelijkheid aan de gedupeerden van de kinderopvang- toeslagaffaire, maakt inzichtelijker waaruit de hersteloperatie toeslagen bestaat en welke gedupeerden aanspraak kunnen maken op een bepaalde regeling’, zei staatssecretaris van Financiën Aukje de Vries (Toeslagen en Douane) destijds. (Bron: Rijksoverheid.nl)
Eva González Pérez is de advocate dankzij wie de toeslagenaffaire werd blootgelegd. Toen bij klanten van het gastouderbureau van haar echtgenoot de kinderopvangtoeslagen werden stopgezet omwille van ongefundeerde fraudeverdenkingen, besloot González Pérez – werkzaam bij Advocatencollectief Trias in Helmond – te procederen namens de getroffen gezinnen.
Ze won voor haar werk de Access to Justice Award tijdens de Gouden Zandlopers 2021. Ook werd op 7 september de Medaille van Extremadura (Spaans: Medalla de Extremadura) aan haar uitgereikt voor haar verdiensten. Dit is de hoogste institutionele onderscheiding van de Autonome Gemeenschap van Extremadura, de geboorteregio van González Pérez.
Haar gastcolumn is afkomstig uit het nieuwe Advocatie Magazine. Om het hele nieuwste nummer van Advocatie Magazine te lezen: klik op onderstaande cover.
