Stelt u zich voor dat u naar de huisarts gaat voor een kwaaltje. U belt, maakt een afspraak, verschijnt en neemt plaats in de wachtkamer. Dan zou u denken dat u toegang heeft tot zorg, u bent de ingang immers probleemloos gepasseerd.
Maar dan zit u daar in de wachtkamer. Die steeds voller wordt, maar nauwelijks leger. U wacht en u wacht. Mensen om u heen wachten ook. Sommigen gaan maar weer naar huis, ze wachten al zo lang dat de kwaal inmiddels vanzelf over is gegaan. Maar wat het nu precies was en of die kwaal tot nevenschade heeft geleid of voorkomen had kunnen worden, weten we niet. Anderen zijn genoodzaakt de huisarts over te slaan en kunnen meteen door naar het ziekenhuis of zelfs het mortuarium, de kwaal is tijdens het wachten erger geworden.
De Gouden Zandlopers kent een Acces to Justice Award. Ook dit jaar weer stuk voor stuk prachtige projecten of initiatieven die zorgen dat de toegang tot het recht voor iedereen gewaarborgd wordt; dat mensen in feite de ingang naar het rechtssysteem vinden. Het is dan echter wel noodzakelijk dat men ook binnen een redelijke termijn weer – goed geholpen naar de uitgang kan en niet langdurig in de wachtkamer van het rechtsbedrijf blijft zitten.
Afbreuk aan toegang tot recht
Recent was in het nieuws dat de Rechtbank Gelderland 1.500 strafzaken schrapt, vanwege een tekort aan rechters. De rechtspraak zelf leverde eind 2019 een rapport op over de doorlooptijden. De wachtkamers van het rechtsbedrijf zijn nog steeds overvol. Die lange doorlooptijden zijn onwenselijk, om meerdere redenen. Zo is het alleen al voor alle partijen uitermate belastend om lang in onzekerheid te verkeren over de afloop van een zaak.
Maar een van de meest zorgelijke gevolgen van deze lange doorlooptijden is dat de lange duur ernstig afbreuk kan doen aan de effectieve toegang tot het recht. Als een strafzaak pas na meerdere jaren voor de rechter komt, kan de enkele verdenking al geleid hebben tot weigering van een Verklaring Omtrent het Gedrag of zelfs tot intrekking van vergunningen. Als dan jaren later een vrijspraak volgt, is het bedrijf al opgedoekt of verkocht, de baan al verloren. De kwaal die eindelijk wordt verholpen, heeft dan al tot zoveel nevenschade geleid dat het in feite geen verschil meer maakt.
Wegwerken van achterstanden
In bestuursrechtszaken komt het voor dat het beroep tegen een last of tegen een geweigerde vergunning niet eens meer inhoudelijk getoetst wordt, omdat de zaak vanwege het ontbreken van procesbelang niet-ontvankelijk wordt verklaard. Dat terwijl het procesbelang enkel en alleen verloren is gegaan door het tijdsverloop. Dan dus geen onafhankelijke rechter die beoordeelt of de handelswijze van een bepaald bestuursorgaan juist is. De kwaal is vanzelf overgegaan, maar of die kwaal voorkomen had kunnen worden of aan iemand anders te wijten is, is onbekend.
De grootste uitdaging waar de rechtspraak voor staat is dan ook het wegwerken van de achterstanden, het verkorten van die doorlooptijden en het leegkrijgen van die wachtkamers. Zodat iedereen die de ingang heeft weten te vinden, ook voorbij die wachtkamer komt en de toegang tot het recht dus ook daadwerkelijk weet te verzilveren.
Jaap Baar is partner bij Kuyp Baar Advocaten in Utrecht. Als advocaat werkt hij op het snij vlak van straf- en bestuursrecht.