‘Zaken worden opgelost in de eerste lijn waar dat mogelijk is, en stromen door naar de tweede lijn – met inzet van een gesubsidieerde advocaat – waar dat noodzakelijk is.’ Zodat niet langer alle conflicten ‘in de rechtszaal hoeven worden opgelost’. Onder dit motto heeft staatssecretaris Teeven van Veiligheid en Justitie zijn wetsontwerp tot wijziging van de Wet op de rechtsbijstand ter consultatie ingediend. In de eerste lijn zullen advocaten geen rol meer spelen.
Door zaken zo mogelijk al in eerste lijn op te lossen door juridisch medewerkers, wordt volgens Teeven het Juridisch Loket veel effectiever benut. Centraal in de vernieuwing van het stelsel staat de eigen verantwoordelijkheid van de rechtzoekende, al krijgt die ‘voldoende hulpmiddelen aangereikt bij het efficiënt oplossen van diens probleem en er wordt gewezen op eventuele beschikbare alternatieven van geschilbeslechting.’
In pilots hebben zowel advocaten als medewerkers van het Juridisch Loket spreekuur gehouden om de nieuwe werkwijze aan de poort te testen. Hieruit is volgens het ministerie gebleken dat 23 procent van de deelnemende advocaten en 39 procent van de juridisch medewerkers de zaken in de eerste lijn op een adequate manier kon opgelossen zonder toevoeging, terwijl deze volgens het huidige systeem tot een toevoeging hadden geleid. Daarbij blijken rechtzoekenden zeer tevreden over de verleende rechtsbijstand in de eerste lijn; zowel advocaten (8,2) als medewerkers van het juridisch loket (8,6) krijgen van de rechtzoekenden hoge rapportcijfers.
De andere maatregelen in het wetsvoorstel om de kosten van rechtsbijstand te beheersen: een verdachte wiens bewaring direct wordt geschorst en op vrije voeten komt, krijgt niet langer ongeacht het inkomen zonder betaling van een eigen bijdrage een toevoeging van een advocaat. Een verdachte die dit kan betalen, moet zelf de kosten van een advocaat dragen.
Bij echtscheidingszaken wordt het gezinsinkomen leidend voor het verkrijgen van een toevoeging. Voor onvermogende partners die niet zelfstandig een echtscheidingsprocedure kunnen inzetten als de vermogende partner weigert mee te betalen, wordt voorzien in een vangnetregeling om toegang tot het recht te garanderen.