Werken met een vast advocatenkantoor heeft voordelen voor de Staat, maar afwisseling is verstandig. Dat concludeert de ‘Commissie advocatendiensten aan de Staat’, die werd ingesteld nadat de fraude bij Pels Rijcken in 2021 aan het licht kwam.
De Commissie advocatendiensten aan de Staat heeft haar bevindingen op 6 december aangeboden aan de Tweede Kamer. De commissie – die op 19 mei werd ingesteld – stond onder voorzitterschap van Jos Silvis, voormalig procureur-generaal bij de Hoge Raad.
De commissie heeft onderzoek verricht naar de manier waarop de Staat zich door advocaten kan laten bijstaan. Door de fraude van tenminste 11 miljoen euro, gepleegd door wijlen Frank Oranje – oud-bestuursvoorzitter van en notaris bij Pels Rijcken –, was er immers zorg ontstaan over dit kantoor waaraan van oudsher de landsadvocaat is verbonden.
Bij het onderzoek was het uitgangspunt voor het kabinet dat de Staat onafhankelijk juridisch advies (een second opinion) moet kunnen inwinnen, zeker in politiek-bestuurlijk gevoelige kwesties. Daarnaast werd de ‘commissie Silvis’ onder meer verzocht om te kijken naar alternatieven. Bijvoorbeeld om als overheid zelf advocaten in dienst te nemen, en naar de mogelijkheid om deze werkzaamheden bij marktpartijen te beleggen. Het aangeboden rapport biedt nu dus antwoorden.
Niet wenselijk
Zo adviseert de commissie in het meer dan 150 pagina’s tellende rapport dat een rijksinstituut voor advocatendiensten als onderdeel van de Staat niet wenselijk is, maar dat advocaten in dienstbetrekking bij de overheid een nuttige functie vervullen.
‘Wanneer een instituut wordt opgericht met het oog op full service advocatendiensten aan de Staat kan een spanning optreden tussen instrumentele beleidswensen en de onafhankelijkheid van de overheidsadvocaten,’ staat in het rapport. ‘De verwachting bestaat dan ook niet dat overheidsadvocaten in dienstbetrekking de (externe) landsadvocatuur in de praktijk geheel zullen kunnen vervangen.’
Handhaaf landsadvocaat
Volgens de commissie zal een beroep op externe advocatendiensten nodig blijven, met name vanwege verplichte procesvertegenwoordiging, juridische advisering of een second opinion. Daarbij heeft het werken met een vast advocatenkantoor voordelen – vanwege de directe beschikbaarheid van ervaren advocaten die de rijksoverheid goed kennen – en ziet de commissie geen reden om te stoppen met Pels Rijcken.
‘De commissie constateert dat het kantoor van de landsadvocaat zich in de loop van jaren volledig heeft gevormd naar de behoefte van de Staat. Voor vrijwel alle benodigde rechtsgebieden zijn specialisten onmiddellijk beschikbaar,’ aldus het rapport.
Ook aan een vaste vertrouwenspersoon voor advocatendienstverlening aan de Staat moet niet getoornd worden, volgens de commissie Silvis. ‘Handhaaf de titel ‘landsadvocaat’, stellen zij. Momenteel komt Reimer Veldhuis, partner bij Pels Rijcken, deze titel bij koninklijk besluit toe.’
Andere kantoren
Wel erkent de commissie het risico van een te grote afhankelijkheid van Pels Rijcken, en adviseert de Staat daarom om ook andere advocatenkantoren in te schakelen. Daarbij wordt het belang benadrukt van de ‘professionalisering van het opdrachtgeverschap’.
Volgens de commissie moet de Staat voor centrale coördinatie en een overzicht zorgen van ingekochte advocatendiensten en de in behandeling zijnde zaken. Dit ‘mede met het oog op de versterking van het institutionele geheugen aan de zijde van de Staat en een adequate monitoring en evaluatie van de dienstverlening’.
Verder moeten er meer gedetailleerde afspraken gemaakt worden met het kantoor van de landsadvocaat. Bijvoorbeeld over het eventueel beëindigen van de relatie met de overheid: ‘De overeenkomst met de landsadvocaat moet voorzien in een resolution mechanism, waarbij de Staat en het kantoor heldere afspraken maken over een soepele overgang bij het geheel of gedeeltelijk beëindigen van de contractuele relatie.’
De commissie erkent tot slot dat Pels Rijcken stappen heeft ondernomen na de uitkomst van de miljoenenfraude. Zo heeft het kantoor zijn notariaat afgestoten, een Raad van Commissarissen ingesteld, de schade vergoed die door de fraude was ontstaan en is de overeenkomst tussen de Staat en de landsadvocaat inmiddels aangevuld met afspraken voor betere controle en goede bedrijfsvoering.
