Merkenrecht is een van de weinige rechtsgebieden waar je als advocaat actief meewerkt aan het tot stand komen van recht voor 450 miljoen EU-burgers. En dat maakt deze specialisatie zo razend interessant, zegt Sven Klos, advocaat en voorzitter van de Benelux Merkendag.
Op de foto: Sven Klos in het Europees hof van Justitie, met zijn zoons Felix Klos, werkzaam in het EU-parlement en Caspar Klos, werkzaam bij de EU-commissie
Achteraf beschouwd was de reis die de jonge Sven Klos naar Oost-Berlijn maakte bepalend voor de rest van zijn leven. Want daar achter het ijzeren gordijn, midden op het Alexanderplatz, bekroop hem een unheimisch gevoel. Gewend als hij was aan westerse binnensteden met neonreclames en andere commerciële uitingen, viel de totale afwezigheid van merkuitingen hem op.
Klos: “Ik zag alleen maar lege gevels. Het was een soort doodsheid. Mensen maken dingen: ik maak iets, jij maakt iets en wij vertellen elkaar daarover. En plotseling zegt de overheid: ‘Nee, dat gaat via mij. Jij mag er niets meer over zeggen.’ Jezelf uitdrukken, je naam laten horen, dat is een heel fundamenteel menselijke behoefte. De vrijheid om dat ongestoord te doen is essentieel. Het merkenrecht waakt dus eigenlijk over die vrijheid. Want het merkenrecht gaat uiteindelijk over het voorkomen van storing in die communicatie.”
Herkenbaar en onderscheidend
Advocaten, rechters en merkengemachtigden horen bij de vaste bezoekers die elk jaar opnieuw tijd vrijmaken voor de Benelux Merkendag. Niet zo gek, want op het gebied van merkenrecht gebeurt genoeg, zegt Sven Klos. Als advocaat en oprichter van zijn gelijknamige kantoor houdt hij zich exclusief bezig met intellectueel eigendomsrecht. Want over smaak valt misschien niet te twisten, maar over kleuren en vormen des te meer. Wat maakt nou dat een klant in de supermarkt op zoek gaat naar het ene product, maar vervolgens – al dan niet opzettelijk – met een ‘nepper’ thuiskomt? En waar ligt de grens? Klos: “In het merkenrecht gaat het allemaal om wat het publiek aan een product herkent, en dus wat het opvat als onderscheidend. En daar hebben rechters, ook hele hoge rechters, soms heel gekke opvattingen over, zeg ik maar even oneerbiedig.”
Met een vaartje verboden
Ook experts kunnen niet altijd voorspellen welke kant het balletje op zal rollen, weet Klos. Twee jaar geleden kreeg hield hij zijn vakgenoten tijdens de Benelux Merkendag een praktijkcasus voor die hij zelf net had binnengekregen. Heksenkaas, een populair dip- en smeermengsel, was nagemaakt door een al even bekende supermarkt. Hoewel de tekeningen op de verpakking anders vormgegeven waren, was het door het kleurgebruik en de vorm van het kartonnetje over de deksel duidelijk welk A-merk hier werd geïmiteerd.
Toch gaven zijn vakbroeders en -zusters Klos weinig kans om een rechterlijk verbod binnen te slepen. Klos kan echter met tevredenheid op de zaak terugkijken. “De president in Arnhem heeft dit echt met een vaartje verboden en het is ook gewoon niet meer teruggekomen.”
En zo heeft Klos eindeloos veel voorbeelden uit zijn praktijk. Het iconische Ajaxshirt, de Rubiks Cube, de jeans van Diesel en Replay, de Havaianas teenslippers, het Yakult flesje… Zolang er succesvolle producten zijn, zullen er mensen en bedrijven zijn die proberen mee te liften op dat succes.
Oprechte vleierij?
Er zijn mensen die in navolging van Oscar Wilde zeggen dat imitatie de meest oprechte vorm van vleierij is. Maar die mensen negeren dat er nog iets achter dat citaat komt. De volledige quote is namelijk: ‘Imitation is the sincerest form of flattery that mediocrity can pay to greatness.’
Klos ziet dan ook weinig complimenteus in het namaken van andersmans creaties en onderscheidingstekens. “Natuurlijk is het zo dat als je de moeite waard bent om te imiteren, dat dat betekent dat je iets goed doet. Maar mensen die zich bezighouden met intellectueel eigendom zeggen daarom liever: ‘If it’s worth imitating, it’s worth protecting.’ Want kennelijk gaat het om een prestatie waarvan een ander zegt: ‘Ik heb die prestatie niet geleverd, maar ik wil er wel de beloning voor.’”
Klos vergelijkt het namaken van merken met (mislukte) plastische chirurgie. “Neem een acteur als Gijs Scholten van Aschat. Hij heeft een karakteristiek gezicht en een fantastische stem en daar doet hij het mee. Hij laat zich niet ombouwen tot een Robert Redford. En omgekeerd doet Robert Redford dat ook niet. Het gaat om je eigen identiteit. En uiteindelijk gaat het daar ook om in het merkenrecht.”
Unieke samenwerking
Dat op dinsdag 13 december de 25e Benelux Merkendag wordt gehouden, heeft een reden. Het is nog steeds tamelijk uniek in de wereld dat drie landen samen één set regels hebben. Al in de jaren ’70 besloten België, Nederland en Luxemburg voortaan met dezelfde juridische blik naar intellectueel eigendom te kijken, en daarvoor ook een gezamenlijke wet aan te nemen en een gezamenlijk hof in het leven te roepen.
Sinds die tijd is ook de Europese Unie overtuigd geraakt van de noodzaak van harmonisatie, vertelt Klos en het proces van eenwording van Europa in de afgelopen 30 jaar alsmaar verder voortgeschreden, met name ook onder invloed van het Europese Hof van Justitie. “Met name het merkrecht is natuurlijk bijna de achilleshiel van het vrije verkeer van goederen. Als je één Europese markt wil maken, maar in Duitsland zou een rechter zeggen dat een product wel mag, terwijl de rechter in de Benelux zou zeggen van niet, dan krijg je in wezen toch weer een grens.
Daarom is het harmoniseren van de regels van het merkenrecht heel belangrijk, maar ook ongelooflijk moeilijk. Tradities zijn diepgeworteld en hardnekkig, Nationale rechters stellen telkens weer nieuwe vragen over de betekenis van de Europese merkenregelgeving, Ieder jaar hebben we op de Merkendag daarom weer nieuwe uitspraken te bespreken.”
Onweerstaanbare intellectuele uitdaging
Over nieuwe aanwas heeft de specialisatie niet te klagen, stelt Klos. “Merkenrecht en designbescherming horen bij de meest populaire dingen die er zijn. Als ik het bij mezelf naga, is het een bijna onweerstaanbare intellectuele uitdaging door de combinatie van vaak boeiende feiten en complex, snel veranderend recht. Je werkt met complexe begrippen, maar ook met een heleboel lagen nationale, internationale en vooral Europese regelgeving. Ik heb het grote geluk gehad dat ik heel vaak bij het Europees Hof van Justitie ben geweest. Dat vind ik ongelooflijk leuk en eervol, om de simpele reden dat je betrokken bent bij de vorming van het recht voor 450 miljoen mensen.”
Benelux Merkendag 2024
De 25e Benelux Merkendag wordt gehouden op vrijdag 13 december in Amsterdam. Deelname wordt voor Nederlandse juristen beloond met 5 NOvA en 5 BMM, terwijl de Belgische vakgenoten 5 IBJ of 5 OVB mogen noteren. Omdat het een jubileumeditie is, staan er extra veel sprekers op het programma, die ieder in maximaal een half uur de hoogtepunten van het vakgebied belichten. Een feestelijke borrel sluit het programma af.
Lees meer:
