Het Zwitserse Novartis is met rond de 100.000 medewerkers in 140 landen een van de grootste ‘farmaceuten’ ter wereld. De onderneming ontstond in 1996 uit een fusie tussen Ciba-Geigy en Sandoz. Thans is er opnieuw een fusiegolf gaande in de farmaceutische industrie (Pfizer nam Wyeth over, Roche Genentech en Shering-Plough werd gekocht door Merck), maar die laat Novartis tot dusver onberoerd. Novartis’ strategie is gericht op organische groei en het doen van kleinere overnames, zoals biotech bedrijfjes. Ook zal Novartis in 2011 een groot deel van van de aandelen van het Amerikaanse Alcon, een wereldwijde ‘eyecare’-company, in bezit hebben.
Door Micha Kat
Dergelijke bewegingen op globale schaal zijn voor Frank Meijer, de (enige) jurist van Novartis Nederland (circa 450 mensen), een beetje een ‘ver van mijn bed-show’. Met M&A heeft hij in zijn dagelijkse werk weinig van doen, behoudens betrokkenheid bij de wereldwijde verkoop van de medische voedingsafdeling aan Nestlé in 2007. Meijer: “Toen ik in 2003 bij Novartis kwam, liep er een strafzaak die veel beroering veroorzaakte, zowel binnen als buiten Novartis. Voor Novartis vormde dit een belangrijke reden om een bedrijfsjurist aan te trekken.”
Het OM vervolgde Novartis wegens onze zogenaamde DAC (Disease Awareness Campaign) voor schimmelnagels. “Het OM meende dat wij hiermee indirect reclame maakten voor onze producten. Het was voor het eerst dat zo’n campagne strafrechtelijk werd aangepakt. Uiteindelijk werd Novartis twee keer vrijgesproken. Het arrest van het Hof te Arnhem kwam binnen toen ik hier net een maand zat. Het OM kondigde nog cassatie aan, maar heeft dat uiteindelijk niet doorgezet.”
Vrijgifte-Commissie
Het voorbeeld is karakteristiek voor de juridische werkomgeving van Meijer, die zijn loopbaan begon als advocaat bij Marree & Dijxhoorn. Meijer over die periode: “De advocatenstage is een onmisbare leerschool geweest voor mijn huidige werk, in een complexe omgeving met een brede scope en dito takenpakket.” Vervolgens ging hij aan de slag bij Deloitte als manager Legal Services. Hij gaf er vorm aan de juridische adviesafdeling in Apeldoorn en Zwolle. In 2003 streek hij neer bij Novartis in Arnhem.
Het belangrijkste deel van zijn werk vindt immers plaats in het kader van de Vrijgifte Commisie, die alle marketing en sales-activiteiten beoordeelt tegen het licht van de wet- en regelgeving inzake reclame voor receptgeneesmiddelen. Meijer: “Denk daarbij ook aan promotiemateriaal, het optreden van onze artsenbezoekers, sponsoring, het organiseren van congressen en cursussen voor artsen en de web-pagina’s van onze producten. Het is hele lijst!” Meijer hanteert bij dit alles de ‘juridische toets’, waarbij hij ‘vrijwel dagelijks’ wel iets afkeurt. Meijer: “Daarna wordt de uiting in kwestie aangepast. De meeste discussies gaan vaak over gunstbetoon, bijvoorbeeld geschenken aan artsen. Farmabedrijven mogen artsen drie keer per jaar een geschenk aanbieden van € 50 euro per item, maar die moet dan wel ‘praktijkondersteunend’ zijn. Een behoorlijk lastig en vaag criterium. Ik heb laatst Novartis-mousepads nog afgekeurd. Het is belangrijk preventief werk, want de concurentie houdt elkaar nauwlettend in de gaten. Er worden regelmatig klachten ingediend bij de Codecommissie voor geneesmiddelenreclame (CGR), met name door de farmabedrijven onderling.”
Blockbusters
Novartis is in Nederland actief met drie business units: Pharmaceuticals (Arnhem, de gepatenteerde medicamenten, alleen op doktersrecept), Sandoz (Almere, de zogeheten generics, de medicijnen zonder patent, Novartis is als een van de weinige grote farmaceuten in deze markt actief) en Consumer Health (Breda, onder meer drogisterij-medicijnen, producten voor dieren en voor contactlensdragers).
Frank Meijer (head legal & compliance officer) is lid van het MT van Novartis Pharma en rapporteert aan CEO Onno Luimers. Meijer: “Daarnaast heb ik een dotted line naar Anne-Lise Eha, het hoofd Legal Europa in Basel.” Op het hoofdkantoor in Zwitserland werken rond de 80 juristen verdeeld over drie groepen: patent lawyers, pharmaceutical/business support en corporate/M&A. Wereldwijd telt Novartis ongeveer 250 juristen. Landen met grote juridische afdelingen zijn de VS (60), Duitsland (20). Frankrijk (11) Spanje (8) en Pharma Nederland is goed voor ‘slechts’ 2% van de omzet, zo’n € 180 miljoen per jaar. Novartis is vergeleken met veel concurrenten conservatief qua productontwikkeling: geen Viagra’s of andere ‘modepillen’. Ook is de onderneming nauwelijks betrokken bij grote ‘farma-schandalen’ en de class-actions die daar dan weer het gevolg van zijn. Het afschrikwekkend voorbeeld is de Vioxx-zaak, waarin miljarden aan schadevergoedingen zijn betaald. In Nederland wordt nog onderhandeld over schadevergoeding.
Novartis heeft een breed productportfolio, onder andere in oncologie (bijvoorbeeld leukemie en borstkanker), maar ook tegen aandoeningen als astma, alzheimer, natte maculadegeneratie en hoge bloeddruk. Een blockbuster-status (meer dan een miljard dollar per jaar aan omzet ) is er alleen voor Glivec (bij leukemie) en Diovan (hoge bloeddruk).
Naast zijn werkzaamheden in de Vrijgifte Commissie en overige juridische zaken, besteedt Meijer een deel van zijn werk (rond de 20%) aan corporate housekeeping, vergaderingen en vastleggingen van besluitvorming. Ook is hij bestuurslid van het pensioenfonds Novartis en lid van het juristenoverleg van Nefarma (branche-organisatie). Zijn werk als compliance officer richt zich voor een belangrijk deel op de ‘buitendienst’, de 140 artsenbezoekers die moeten worden getraind en gecoacht, maar uiteraard wel weer in lijn van de regels die binnen de farmabranche zijn afgesproken. Meijer: “De sales-reps van Novartis staan in de markt hoog aangeschreven, en dat willen we natuurlijk graag zo houden.”
Litigation
Een aparte tak van sport, vormen de procedures binnen de regeling van de CGR, de Stichting Code Geneesmiddelenreclame. De Stichting heeft de voorschriften rond reclame uit de Geneesmiddelenwet uitgewerkt in een Gedragsecode, maar die wordt wel eens overtreden. Klachten worden behandeld door de Codecommissie, die ook maatregelen en sancties kan opleggen. Meijer: “Een paar keer per jaar klagen wij een concurrent aan bij de CGR en af en toe wordt er ook tegen ons een klacht ingediend. Het gaat meestal om therapeutische claims in reclame-materiaal. Ik doe dan het voortraject, terwijl advocaten voor ons de pleidooien doen.”
Incidenteel wordt er geprocedeerd voor de burgerlijke rechter, in de vorm van de octrooi-kamer van de Haagse rechtbank. Samen met Groot Brittannië is Nederland het enige land met een aparte octrooikamer Meijer: “Het hoofdkantoor van Novartis gebruikt een zaak bij de rechtbank Den Haag af en toe als testcase, om te kijken hoe sterk een octrooi is. Dit om te kunnen inschatten hoe het er in andere EU landen voor staat, of welke kant het op kan gaan. We hebben daar nu twee zaken lopen, maarben daar slechts zijdelings bij betrokken.”
Advocatenkantoren
Voor de procedures in het kader van de CGR wordt veelvuldig gebruik gemaakt van het kantoor Leijnseartz in Rotterdam (Ton Artz). Frank Meijer: “Er zijn maar weinig kantoren die goed thuis zijn in het (complexe) farmaceutische reclamerecht. Er zijn dus ook maar weinig echte specialisten, misschien maar een stuk of tien advocaten in Nederland. Lovells is ook wel actief in deze tak van sport, net als Klos Morel Vos en Schaap, Van Benthem & Keulen en NautaDutilh.”
Voor octrooizaken werkt Meijer met Freshfields, Brinkhof of Simmons & Simmons. Loyens & Loeff Rotterdam is preferred supplier op het gebied van tax en notariaat, alsmede op corporate zaken (Gerko van Eck en Martine Bakker). Het arbeidsrecht is neergelegd bij Derks Star Busmann (Dirk-Jan Bender). (16 april 2009)