De fusie tussen KLM en Air France in 2004 vormde qua omzet de grootste luchtvaartmaatschappij ter wereld. Air France-KLM is de holding waaronder de beide bedrijven vallen. Deze gigant wordt bestuurd door de Air France-KLM Group Executive Committee met twaalf leden. Het is voor de juristen scherp opletten in de luchtvaartbusiness: “In deze gereguleerde industrie moet je in bepaalde landen waken voor kartelvorming.”
Door Micha Kat
Bij KLM, met overigens meer dan 33.000 werknemers, is Barbara van Koppen de General Counsel & Company Secretary. Zij kwam in 1999 bij KLM als directiesecretaris, gaf vervolgens leiding aan Investor Relations, werd in 2004 na de fusie algemeen secretaris en is vanaf 2007 de hoogste jurist alsmede secretaris van de vennootschap (KLM heeft een eigen Executive Committee van elf leden onder leiding van president-directeur Peter Hartman, en een Raad van Commissarissen onder leiding van Kees Storm). Op haar business card staan links boven de logo’s van KLM en Skyteam – het internationale samenwerkingsverband van elf luchtvaartmaatschappijen – en linksonder het logo van de holding Air France KLM. Het wordt er niet eenvoudiger op in de wereld van de internationale luchtvaart…
De legal group van KLM
Het centrale juridische team onder leiding van Barbara van Koppen op het KLM-hoofdkantoor in Amstelveen telt acht juristen. Twee directiesecretarissen ondersteunen Van Koppen bij het voeren van het secretariaat. De groep doet alles behalve arbeidsrecht, dat komt terecht bij Human Resources (HR Legal Services). Zaken rond corporate governance en compliance van KLM NV worden deels door de legal group behandeld en deels door het secretariaat. Air France-KLM is genoteerd aan Euronext te Parijs en Amsterdam; dus zaken rond de beursnotering worden op holding-niveau behandeld.
Het eerste legal playing field is dat van het bestuursrecht, inclusief Schiphol. Van Koppen: “Denk aan alle wetgeving rond Schiphol en de consequenties voor KLM, de tarieven die KLM betaalt voor de infrastructuur van Schiphol en de onderhandelingen over de geluidsruimte op de luchthaven, maar ook het milieu en omgevingsrecht.” Medio 2007 bijvoorbeeld diende KLM een klacht in bij de NMa over de tarieven van Schiphol, waarna de luchthaven deze moest verlagen. Dit rechtsgebied wordt bewaakt door Erik van Goor (ex-OPTA).
Dan is er de mededinging. KLM heeft niet alleen met het Nederlandse en het Europese mededingingsrecht (artikelen 81 en 82 van het EG verdrag) te maken, maar ook met het toepasselijke mededingingsrecht in alle andere landen waarop Air France en KLM vliegen. Van Koppen: “Het gaat hier naast mededingingsrechtelijke analyses ook om compliance. We hebben bijvoorbeeld wereldwijd een extensief complianceprogramma uitgerold bestaande uit een manual, een e-learning module. Zowel in Nederland als voor KLM’s buitenstations zijn hier presentaties over gegeven. In deze gereguleerde industrie moet je in bepaalde landen waken voor kartelvorming.” Dit rechtsgebied wordt door drie KLM-juristen bestreken: Giel Schoonis, Frank Prillevitz en Willemijn van Lookeren Campagne.
Financiering van de vloot
Als derde zijn er de financieringen van de vliegtuigen (de vloot telt nu 199 vliegtuigen). Het gaat dan met name om ingewikkelde leases; de ‘financiele leases’ waarbij KLM eigenaar wordt van de carrier, en de ‘operationale leases’ waarbij de vliegtuigen niet op de balans komen te staan. Met dit soort deals houden Irene Schoute en Niels van Antwerpen zich bezig.
Over M&A en ondernemingsrecht ontfermt zich Rozemarijn Bloemendal. Haar meest recente dossier betreft de overname van Martinair door KLM. Muriel Holdrinet is een juriste die de algemene praktijk – met een sterk accent op contractenrecht – beoefent en enkele specifieke accounts bestiert. Zaken rond het luchtvaartrecht, dat deels is gecodificeerd in internationale verdragen (Montreal, Chicago) en juridische relaties met lichamen als IATA (International Air Transport Association) en AEA (Association of European Airlines), worden behandeld door Niels van Antwerpen, Giel Schoonis en Frank Prillevitz. Zij houden zich ook bezig houden met Skyteam-kwesties.
Juridische kwesties rond marketing, E-business, Sales en I IE/IT worden behandeld door Willemijn van Lookeren Campagne. De juristen van KLM zijn deels afkomstig uit de advocatuur en deels ‘eigen kweek’.
Dubbele matrix
Naast een ‘rechtsgebied’, hebben de KLM-juristen ook specifieke accounts toegewezen gekregen zoals Cargo, Ground Services, Customer Care, Inflight Services (het cabinepersoneel) en Flight Operations (de piloten). Barbara van Koppen: “De betreffende business weet bij welke jurist het terecht kan met vragen en problemen.” Er zijn rond de twintig accounts die dus samen met de ‘rechtsgebieden’ een dubbele matrix vormen.
Lobby en privacy
Landingsrechten, voor elke luchtvaartmaatschappij cruciaal, worden bilateraal uitonderhandeld op regeringsniveau. Maar KLM speelt hierbij wel een belangrijke adviserende en ondersteunende rol, met de groep Government & Industry Affairs onder leiding van de jurist Willem de Jonge.
Twee mensen van KLM lobbyen in Brussel samen met mensen van Air France bij ‘Europa’. Europese wetgeving is leading op het gebied van bescherming van passagiers bij vertragingen, vluchtuitval, vliegveiligheid en consumentenbescherming in algemene zin inclusief privacy. KLM beschikt in Klaas Bruin over een aparte privacy-officer die zich bijvoorbeeld buigt over de (implementatie van) de eisen die de VS stelt aan het ter beschikking stellen van gegevens van passagiers.
Legal highlights & Litigation
Reeds ter sprake kwam de klacht van KLM bij de NMa over de Schipholtarieven. Hoewel de NMa KLM grotendeels in het gelijk stelde, is KLM toch in beroep gegaan. KLM opereert in deze procedure zelfstandig en ook als lid van BARIN (Board of Airline Representatives in the Nederlands) die ook als eiser optreedt en eveneens in beroep is gegaan. De BARIN procedeert tevens tegen de Staat om de invoering van de zogeheten ‘vliegbelasting’van de baan te krijgen. KLM ondersteunt BARIN in deze procedure waarin het overigens zij aan zij optreedt met Schiphol. Deze zomer kreeg KLM een antitrust-veroordeling te verwerken in de VS wegens afspraken inzake cargo-vervoer. Verder lopen er “altijd wel wat procedures over contracten en dergelijke”.
Op holdingniveau is er een klacht ingediend bij de Europese Comissie tegen de Oostenrijkse Staat over de overname van Austrian Airlines door Lufthansa. Air France-KLM komt de Duitsers ook tegen in het gevecht om Alitalia, een kwestie waarover wellicht ooit nog een opera wordt geschreven. In Amstelveen hebben ze met deze zaken echter weinig te maken.
Advocatenkantoren
Allen & Overy is min of meer de huisadvocaat van KLM. Met Tim Stevens en Jan Louis Burggraaf voor M&A en corporate. Paul Glazener en Marc Smeets buigen zich over kwesties rond mededinging en notaris Gerbrand Visser doet notarieel werk en AVA-zaken. Peter Eijsvoogel en Hendrik-Jan de Ru tenslotte geven rechtsbijstand in zaken rondom het bestuursrecht en de economische regulering van Schiphol.
Voor de algemene praktijk wordt veel samengewerkt met Höcker, dat ook veel arbeidsrecht doet. Van Traa Advocaten tenslotte wordt veelvuldig geraadpleegd in zaken betreffende het vervoersrecht en algemene voorwaarden.