Aan de noordrand van Enkhuizen, in een vrijwel boomloos landschap, tegen de Zuiderzeedijk aan, ligt het hoofdkantoor van familiebedrijf Enza Zaden. Wie over het smalle weggetje tussen de weilanden door komt aanrijden, verwacht hier niet het epicentrum van een wereldomspannende high tech onderneming met vestigingen op alle continenten. “Als juridische afdeling zitten wij nog in de opbouwfase, want hoewel het bedrijf al meer dan zeventig jaar bestaat, de eerste jurist deed pas vijf jaar geleden zijn intrede. Dat betekent dat wij relatief veel aandacht moeten besteden aan het vergroten van de legal awareness binnen de organisatie.”
En high tech is in dit geval biotech, om precies te zijn groenteveredeling: Enza Zaden ontwikkelt groenterassen en verkoopt de zaden van deze rassen aan kwekers en telers over de hele wereld. Zij doet dat met zo’n 1.250 medewerkers, van wie ongeveer een derde in Enkhuizen werkt. In het bijzonder richt het bedrijf zich op tomaten, komkommers, paprika’s, en bladgewassen (sla) en een aantal kruiden waaronder basilicum.
De ontwikkeling vindt deels plaats in de kassen rond het hoofdkantoor en in het inpandige laboratorium, en deels in andere landen. “Even tussen de middag tomaten kopen bij de supermarkt is er hier niet bij”, zegt Katherine Dutmer, Manager Legal Affairs & Registration. “Die spullen mogen hier het terrein niet op in verband met mogelijke besmetting van de gewassen in onze kassen.”
Structuur
Om te kunnen begrijpen voor welke juridische vraagstukken en problemen Dutmer en haar collega-jurist Janneke Keekstra zich geplaatst zien, is allereerst inzicht nodig in de activiteiten van het bedrijf en de structuur daarvan. Enerzijds ontwikkelt Enza Zaden groenterassen om te komen tot een optimale smaak, kleur, vorm en ziekte-resistentie. Dit betekent veel hoogwaardig onderzoek in kassen en in het laboratorium; zo’n 28% van de omzet wordt besteed aan Research & Development.
Omdat het klimaat een belangrijke invloed heeft op een gewas, heeft Enza Zaden achttien R&D-stations in verschillende klimaatzones; van een aantal Europese landen tot de Verenigde Staten, Mexico, Australië, China en Indonesië. Anderzijds moeten de ontwikkelde groentezaden aan de man – lees: de telers – gebracht worden; hiervoor is een uitgebreid netwerk van commerciële vestigingen en distributeurs over de hele wereld verantwoordelijk.
De productie van de ontwikkelde zaden ten slotte vindt voor een deel plaats in Tanzania vanwege de gunstige ligging op de evenaar en is verder ge-outsourced over verschillende locaties in de wereld. Gevolg van deze organisatie is een uitgebreide en complexe vennootschapsstructuur.
Legal Affairs & Registration
Katherine Dutmer (ex-Ekelmans Den Hollander, ex-Baker & McKenzie en ex-Avro) werkt nu anderhalf jaar bij Enza Zaden en is eindverantwoordelijk voor de juridische zaken van het bedrijf. Zij rapporteert direct aan algemeen directeur Ed Veldkamp, die als gedelegeerd commissaris deze functie tijdelijk bekleedt in afwachting van de benoeming van een nieuwe algemeen directeur. Arbeidsrecht valt grotendeels buiten haar taken en wordt door de personeelsafdeling behandeld.
Dutmer: “Als juridische afdeling zitten wij nog in de opbouwfase, want hoewel het bedrijf al meer dan zeventig jaar bestaat, de eerste jurist deed pas vijf jaar geleden zijn intrede. Dat betekent dat wij relatief veel aandacht moeten besteden aan het vergroten van de ‘legal awareness’ binnen de organisatie. Veel mensen werken hier al lang en zijn niet gewend aan de aanwezigheid van juristen. Daar komt nog bij dat in deze branche vaak uitzonderlijk lange relaties bestaan tussen het bedrijf en de telers, veel is gebaseerd op vertrouwen. De leverancier vindt het belangrijk dat de het door hem ontwikkelde zaad door de teler op de juiste wijze wordt gebruikt en de teler wil een constante, gegarandeerde kwaliteit. Het blijft een natuurproduct met alle risico’s van dien.”
Op dit moment vraagt de corporate herstructurering veel aandacht van haar. Maar bij een bedrijf als dit draait het in eerste instantie om de bescherming van de innovaties en de technologie die deze mogelijk heeft gemaakt, respectievelijk het kwekersrecht en het octrooi. De IP-bescherming staat bij Dutmer dan ook hoog op de prioriteitenlijst. Zo heeft zij samen met de Manager Biotech, die op dit moment een opleiding tot octrooigemachtigde volgt, het IP-Office opgericht met het doel alle IP-zaken die binnen het bedrijf spelen centraal te behandelen. Onderdeel daarvan is ook het in kaart brengen van de lopende IP-claims.
Janneke Keekstra, met eveneens een achtergrond in de advocatuur, houdt zich bezig met de commerciële contracten en met de R&D-contracten. Bij de commerciële contracten draait het vooral om distributiecontracten, speciale rasovereenkomsten en licenties. Daarnaast behandelt zij de ‘inter company’ contracten zoals service-contracten, licenties en verkoopcontracten.
Onderdeel van de afdeling is het registratieteam (Registration). Dit team houdt zich bezig met de registratie van de groenterassen op de Rassenverkeerslijst. Doel hiervan is in de eerste plaats om deze rassen nationaal en internationaal te kunnen verkopen en in de tweede plaats om het kwekersrecht te registreren, dit ter bescherming tegen illegale reproductie.
Preferred suppliers
Dutmer geeft aan dat zij voor verschillende juridische vraagstukken bij verschillende specialisten te rade gaat. Voor octrooizaken wordt veelal een beroep gedaan op Richard Ebbink van Brinkhof Advocaten, die gespecialiseerd is in Europese octrooigeschillen. Op dit gebied wordt ook gewerkt met octrooigemachtigden Marcel van Kooij en Hans Prins van kantoor Arnold Siedsma.
Wolter Wefers Bettink van Houthoff Buruma wordt geraadpleegd voor zaken rond het kwekersrecht. Voor IP-zaken in de Verenigde Staten wordt gebruik gemaakt van een lokaal kantoor en wordt gezocht naar een litigator. De corporate herstructurering wordt begeleid door Johan Kleyn van Allen & Overy.
Research & Development en de branche
Zoals gezegd gaan grote bedragen om in het onderzoek en de ontwikkeling van nieuwe technologieën die moeten leiden tot een product met optimale eigenschappen. Deels worden die veeleisende activiteiten gebundeld met branchegenoten; hiervoor is in Wageningen het bedrijf Keygene opgericht waarin Enza Zaden met een aantal andere veredelingsbedrijven participeert. Daarnaast is Enza Zaden uiteraard aangesloten bij de nationale brancheorganisatie Plantum en bij de European Seed Association en de International Seed Federation. In deze organisaties wordt ook aandacht besteed aan de gemeenschappelijke juridische vraagstukken binnen de sector.
Een van de telkens terugkerende problemen die permanente aandacht behoeven is de bescherming van- en inbreuk op de intellectuele eigendomsrechten van de veredelingsbedrijven. Katherine Dutmer vertelt dat inmiddels negen Europese veredelaars, onder wie Enza Zaden, de handen ineen hebben geslagen en het Anti-Infringement Bureau for Intellectual Property Rights on Plant Material (AIB) hebben opgericht met het doel te komen tot een effectieve bestrijding van illegale reproductie van door hen ontwikkelde zaden. Als jurist is zij nauw betrokken bij deze organisatie. Binnenkort zal het AIB haar eerste grote samenwerkingsproject binnen de sector starten op het gebied van anti-infringement.
Wondere wereld
Wie de eer te beurt valt om door Jan Draaistra, Crop Research Manager, rondgeleid te worden door de kassen van Enza Zaden, stapt in de wondere wereld van het kweken van gewassen volgens de bekende biologische wetten enerzijds, en het verbeteren van die gewassen volgens de laatste stand van de techniek anderzijds. Een deel van de kassen is voor de meeste medewerkers verboden terrein, omdat daar wordt geëxperimenteerd met het bestrijden van plantenziektes.
In andere kassen staan medewerkers in witte jassen gebogen over net ontkiemde plantjes en noteren per plantje gegevens in een handcomputer. Draaistra.vertelt dat van alle zaden de ontwikkelingsgeschiedenis wordt bijgehouden. Voor elk zaadje dat wordt verkocht, is een soort ‘doopceel’ beschikbaar zodat in geval van problemen direct kan worden nagegaan hoe dit zaadje tot stand gekomen is. Overigens houdt Enza Zaden zich uitdrukkelijk niet bezig met zogenaamde GMO’s (Genetically Modificated Organisms), in de volksmond genetisch ‘gemanipuleerde’ gewassen.
De resultaten van Enza Zaden’s inspanningen komen we dagelijks tegen in de supermarkt of bij de groenteboer: de Tasty Tom-tomaten, Sweetgreen-paprika’s en Eazyleaf-slarassen.