General Counsel Rik (Roderik) Doejaaren van BAT valt maar direct met de deur in huis: “In de tabaksbranche hebben we te maken met een categorisch verbod op reclame en sponsoring. Basis is hier de Europese Richtlijn uit 2001, die zijn beslag heeft gekregen in de Nederlandse Tabakswet.” Er gelden slechts drie uitzonderingen, waaronder de ‘reguliere presentatie’ van tabaksproducten in andere verkooppunten dan tabakszaken. Het zal meteen duidelijk zijn: daar wordt nogal eens over geprocedeerd.
Door Micha Kat
Doejaaren vervolgt: “De uitzonderingen zijn communicatie aan de tabaks(detail)handel, reclame in tabakszaken die is gericht op de koper van tabaksartikelen en ‘reguliere presentatie’ van tabaksproducten in andere verkooppunten. Met het laatste wordt gedoeld op de uitstalling van producten ter verkoop. ‘Reguliere presentatie’ is een vrij open maatstaf, en je begrijpt dat er op dit punt de nodige meningsverschillen zijn geweest met de Voedsel- en Waren Autoriteit (VWA), welke aanleiding gaven tot administratieve procedures.”
BAT is een van de wereldmarktleiders in de sector tabak. De andere wereldspelers zijn Philip Morris, Imperial Tobacco en Japan Tobacco. BAT’s belangrijkste merken zijn Lucky Strike, Kent, Dunhill en Pall Mall. Met deze zogenaamde ‘Global Drive Brands’ wil BAT de nummer 1 status bereiken. BAT is actief in vrijwel alle landen van de wereld en heeft drie beursnoteringen: NYSE, LSE en (Zuid-Afrika) JSE.
Op het Nederlandse hoofdkantoor in Amstelveen waar verschillende BAT-ondernemingen zijn gevestigd, werken in totaal ongeveer 300 mensen, waarvan de helft werkzaam is voor de thuismarkt. Daarnaast heeft BAT in Nederland fabrieken in Groningen (Kon. Th. Niemeyer) en in Zevenaar (BAT Manufacturing). Doejaaren: “De fabriek in Zevenaar werd recentelijk gesloten in het kader van een efficiencyslag in de Europese produktie. Overigens heeft het speciaal daarvoor opgezette ‘mobility center’ in Zevenaar een geweldige job gedaan door zo goed als alle werknemers aan een andere baan te helpen.”
Social report
In mei 2008 kwam BAT als eerste tabaksbedrijf in Nederland met een ‘Social Report’, waarin BAT antwoord geeft op alle maatschappelijke verwachtingen die in de samenleving bestaan over de productie en verkoop van tabak. Doejaaren: “Wij willen maximale openheid betrachten. Wij zijn ons ervan bewust dat tabak een uiterst controversieel produkt is en dat naar alle waarschijnlijkheid ook altijd zal blijven; vanwege de aan het roken klevende gezondheidsrisico’s. Juist daarom is het van belang om een open maatschappelijke dialoog te voeren en zodoende raakvlakken met elkaar te vinden en werkbare oplossingen te zoeken voor de thema’s die onze industrie omringen.”
BAT geeft ook al lang verregaande openheid op het gebied van ingredienten van tabaksproducten; zowel aan de overheid in het kader van de Tabakswet, als rechtstreeks aan het publiek (bat-ingredients.com). Doejaaren: “Uiteraard publiceren wij geen gegevens die concurrenten en ‘counterfeiters’ de mogelijkheid geven om onze producten tot in de kleinste details na te maken. Het gaat hier met name om de flavourings die aan de tabak worden toegevoegd om de sigaret zijn merk-specifieke smaak te geven.”
Kernonderdeel: de juridische organisatie
De juridische afdeling van BAT Nederland B.V. is dienstbaar aan BAT’s commerciële activiteiten op de thuismarkt. De afdeling is drie man sterk: Doejaaren werkt bij BAT Nederland samen met senior jurist Anath Lievendag (ex-Freshfields) en juriste Saroj Bikha.
Overigens zijn zij niet de enige BAT-juristen in Amstelveen. In hetzelfde kantoor werken ook drie juristen van BAT Western Europe Area B.V. Deze entiteit beheert internationale activiteiten en merkrechten, en voert beleid om schaalvoordelen voor de West-Europese markten te bereiken. Tenslotte is in Amstelveen ook BAT Holdings gevestigd, waarin een jurist en een fiscalist werkzaam zijn om fiscale structuren en M&A transacties te begeleiden.
Doejaaren rapporteert aan de General Manager van BAT Nederland, en heeft een dotted line naar de Regional Legal Counsel van BAT Western Europe Area B.V.. Hij heeft tevens zitting in het management team van BAT Nederland. “Met zeven leden een zwaar team. Korte lijnen en een hands-on approach zijn essentieel in het huidige klimaat. Het voltallige management team vergadert dan ook iedere week.”
In het MT zit ook jurist Eelco van Ravenswaaij, hoofd van de afdeling Corporate & Regulatory Affairs (CORA). Doejaaren: “CORA onderhoudt alle externe betrekkingen, en voert regelmatig gesprekken in Den Haag en Brussel. Mijn team verleent daartoe de nodige juridische ondersteuning.”
Breed takenpakket
Het takenpakket van BAT Nederland Legal is – zoals gebruikelijk bij een FMCG-bedrijf – zeer breed. Voorop staat de begeleiding van overeenkomsten en transacties met de handelspartners. BAT’s handelspartners zijn met name de groothandelaren en key accounts die de tabakswaar in eigendom nemen en vervolgens vrijwel de gehele distributie in Nederland (supermarkten, benzinestations, tabaksspeciaalzaken en horeca-automaten) voor hun rekening nemen. Het gaat hier om hard-core contractenrecht in een setting van felle concurrentie.
Recent ging een van ’s lands belangrijkste groothandels, Lekker van der Laan Dekker, failliet. Dat leidde tot de nodige contingency-activiteiten, waaronder het inroepen van eigendoms- en reclamerechten, alsmede het aanvullen van out-of-stocks door BAT’s buitendienst. Doejaaren legt uit: “Tabak is een fast moving consumer good dat om constante doorlevering aan detaillisten vraagt. Je kunt je voorstellen dat de uitschakeling van een belangrijke distributeur dan een kostbare kink in de kabel vormt die zo snel mogelijk moet worden verholpen.”
Een minstens zo belangrijk werkterrein vormt de juridische toetsing van alle commerciële activiteiten. Doejaaren: “Elke snipper wordt gescreend. Denk aan de introducties van nieuwe productvarianten, materialen bestemd voor tabaksspeciaalzaken, de bedrukking van de pakjes, de communicatie naar de handel, etcetera.”
Zoals zoveel grote ondernemingen is ook BAT verwikkeld is een ingewikkeld proces van ‘merkopschoning’, waarin de vier genoemde Global Drive Brands centraal staan. In dit kader vond enige tijd geleden een rebranding plaats van Barclay naar Kent. Doejaaren: “Zo’n migratieprocess verloopt in verschillende fases, waarbij het doel is de consument door middel van een serie verpakkingswijzingen te laten wennen aan het feit dat ‘hun’ product een andere naam krijgt.”
Productaansprakelijkheid
Naast deze activiteiten, vormt het begeleiden van juridische procedures een kernactiviteit van de juridische afdeling van BAT Nederland. Een bij het publiek bekende procedure is de productaansprakelijkheidszaak die jaren geleden werd aangespannen door een ex-roker. In 1999 vonden voorlopige getuigenverhoren plaats met zo’n 40 ‘rookzieken’, waarna advocatenkantoor SAP in 2005 één zaak tegen BAT aanhangig heeft gemaakt die moest dienen als test-case. In die jaren trok deze zaak zeer veel publiciteit, maar in de uitspraak in eerste aanleg was bijna niemand meer geïnteresseerd. Doejaaren: “De rechtbank ging uit van de algemene bekendheid van de schadelijkheid, waardoor een grond voor een claim komt te vervallen. In een maar liefst 50 pagina’s tellend vonnis heeft de rechtbank alle aspecten van de zaak onder de loep genomen. Inmiddels hebben wij van onze advocaten vernomen dat in de zaak geen hoger beroep wordt ingesteld.”
Hoewel er de nodige commotie is rond het recente horeca-rookverbod, voert BAT geen zaken op dit gebied. “Volgens de wet heeft de horeca-eigenaar de risico-verantwoordelijkheid voor overtreding van het verbod door bezoekers. BAT adviseert horeca-ondernemers wel over de installatie en de inrichting van wettelijk verantwoorde ‘rook-faciliteiten’.”
Een belangrijke procedure is ook die rond de chipcard met agekey die per 2003 moest worden ingevoerd om te voorkomen dat minderjarigen sigaretten konden trekken uit horeca-automaten. BAT investeerde na toezeggingen van overheidswege miljoenen in de ontwikkeling, maar het is er allemaal niet van gekomen omdat de Raad van State in 2004 ‘elke vorm van (leeftijds)verificatie’ heeft toegestaan. Doejaaren: “Het directe gevolg hiervan is geweest dat de branche agekey en masse liet vallen ten faveure van de veel goedkopere age-coin. Saillant detail is dat de age-coin – voor 2004 nog resoluut afgewezen door de overheid als té fraudegevoelig – nu het gangbare leeftijdsverificatiemiddel is. Je begrijpt dat BAT nogal verrast was door deze uitkomst. Uit principiële overwegingen claimen wij onze investeringen terug bij de staat. Wij verwachten rond de zomer uitspraak van de Hoge Raad.”
Samenwerking met advocatenkantoren
De agekey-procedure wordt gevoerd door Stek (Kenneth Defares). Nauta Dutilh trok de kar (Stijn Franken, Bart Gerretsen, en Anneke Lodder) in de productaansprakelijkheidszaak, en adviseert BAT in reclame-zaken (Piet Sippens Groenewegen en Hein van den Bos).
Op compliance-gebied wordt samengewerkt met Stibbe (Jaap van Slooten en Rein Wesseling). Lovells (Klaas Bisschop en Manon Cordewener) wordt vaak ingeschakeld voor commerciële geschillen, faillissementsrecht en algemene advisering. Lovells is tevens, samen met Linklaters en Herbert Smith, een preferred global partner van BAT.