Lang bleef Ferd Grapperhaus erbij: ondanks het fraudeschandaal kon Pels Rijcken landsadvocaat blijven, zij het onder striktere voorwaarden. Inmiddels is die houding veranderd: de demissionair minister sluit een afscheid niet uit, bleek donderdag tijdens een debat in de Tweede Kamer.
De titel ‘landsadvocaat’ is al meer dan vijftig jaar onafgebroken in handen van Pels Rijcken, om precies te zijn sinds 1969. Het Haagse kantoor staat de overheid jaarlijks bij in duizenden zaken, recent bijvoorbeeld in de vele kort gedingen en rechtszaken rond het coronabeleid, de stikstofcrisis, het Groningse gasdossier en de toeslagenaffaire.
Op de dag dat de Tweede Kamercommissie Justitie en Veiligheid voor het eerst met Grapperhaus sprak over de toekomst van de landsadvocaat, onthulde EenVandaag dat het Rijk vorig jaar 33 miljoen euro heeft gespendeerd bij Pels Rijcken.
In zijn eerste Kamerbrieven naar aanleiding van de miljoenenfraude gepleegd door notaris Frank Oranje, stelde minister Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) nog dat de Staat toch zaken kan blijven doen met Pels Rijcken. Meerdere politieke partijen in de Tweede Kamer gaven hem donderdag tijdens een debat van de Tweede Kamercommissie Justitie en Veiligheid (terugkijken) echter te verstaan dat hun vertrouwen in het advocatenkantoor ernstig is gedaald, zeker na nieuwe onthullingen door NRC over sociale onveiligheid op de werkvloer.
Onder anderen VVD, D66, CDA, GroenLinks en de SP vroegen zich hardop af of Pels Rijcken wel landsadvocaat kan blijven. Tweede Kamerlid Michiel van Nispen (SP) is hierin het meest direct uitgesproken: de Staat moet breken met Pels Rijcken als landsadvocaat. GroenLinks is van mening dat ‘we hier heel streng op moeten zijn’.
De vraag zou in dat geval wel zijn welk groot en goed uitgerust advocatenkantoor dit stokje kan en wíl overnemen. Wie van de een op de andere dag exclusief voor de Staat mag optreden, zal immers ook onvermijdelijk afscheid moeten nemen van lucratieve andere cliënten om belangenverstrengeling te voorkomen.
Duivels dilemma
Grapperhaus gaf in reactie op de Tweede Kamerfracties aan voor een duivels dilemma te staan. De Staat kan niet zomaar van de ene op de andere dag weg bij Pels Rijcken, en het kantoor heeft nu eenmaal diepgaande kennis van de vele complexe overheidsdossiers. Ook twijfelt hij of een eventueel afscheid wel proportioneel is, nu duidelijk is vast komen te staan dat de miljoenenfraude werd gepleegd door slechts één persoon. Binnen het notariaat bovendien; vorige maand maakte Pels Rijcken plotseling bekend het gehele notariaat af te stoten. De enorme reputatieschade is hem duidelijk, maar onmiddellijk stoppen met Pels Rijcken als landsadvocaat is ‘niet in het belang van de Staat’, zei hij.
Aan de andere kant sluit Grapperhaus niet meer uit dat er op termijn toch afscheid wordt genomen van Pels Rijcken als landsadvocaat, ook met het oog op de kritische onderzoeken door onder meer de Haagse deken Van Rijn (die de gesloten cultuur al onderstreepte) en het Bureau Financieel Toezicht, dat zijn kritische rapport vorige week woensdag publiceerde.
De demissionair minister geeft aan komend jaar verder te zullen kijken naar hoe het verder moet met de rol en positie van de landsadvocaat. Hierover heeft hij onlangs al advies gekregen van de hoogleraren Ottervanger en Hoogenboom. Zij adviseren onder meer een grondige herziening van de positie en de rol van de landsadvocaat. Een mogelijkheid is bijvoorbeeld om de functie van de landsadvocaat onder te brengen in een ander, afzonderlijk instituut. Een onafhankelijke commissie moet verder gaan kijken naar zulke ideeën.
Een apart instituut, juridische zaken uitbesteden aan meerdere kantoren, afscheid nemen van Pels Rijcken; voor Grapperhaus staan alle opties open, gaf hij aan.
