Al enige tijd te zien op het witte doek, maar door de toebedeelde Oscarnominaties niet minder relevant: The Imitation Game. Over autistisch genie Alan Turing in strijd tegen de klok om de Duitse Enigma code te ontcijferen. Sterk scenario of toch een one-man show van acteur Benedict Cumberbatch?
Het grote publiek kijkt graag naar briljante geesten in zogenaamde biopics. Vanuit een luie stoel zie je in vogelvlucht de hoogte- en dieptepunten uit hun werk en leven, wetende dat ze aan het einde van de film toch wel de eer zullen krijgen die hen ten deel is gevallen. Mozart in Amadeus, Koningin Elizabeth in The Queen, Mark Zuckerberg in The Social Network, John Nash in A Beautiful Mind: we hebben al vaak over de schouders van markante, historische figuren mogen kijken.
Codebrekers
Nu is het dus de beurt aan Alan Turing. Turing, een zeer begaafde wiskundige, sloot zich tijdens de Tweede Wereldoorlog aan bij de codebrekers van de Britse inlichtingendienst, gehuisvest in Bletchly Park. Daar mocht hij zich buigen over de geheimen van de Enigma, een codeermachine waarmee alle orders van het Duitse opperbevel versleuteld werden.
Pas in de jaren ’70 werd bekendgemaakt dat het Turing en zijn team daadwerkelijk gelukt was de Enigma code te ontcijferen. Historici menen dat deze ontdekking de oorlog twee tot vier jaar heeft ingekort. Toen Turing in 2013 postuum eerherstel kreeg van Koningin Elizabeth voor een aanklacht wegens homoseksuele onlusten, moeten de filmbonzen gedacht hebben: “Geef deze man een film!”
Eureka moment
Wat we vervolgens te zien krijgen zijn strubbelingen met nazi’s, sovjets, incapabele collega’s, vrouwen, geheime diensten, codes en, bovenal, met zichzelf. Deze opsomming brengt al gauw de eerder genoemde film A Beautiful Mind in herinnering, beide films delen zelfs een scène met een eureka moment in de lokale pub.
Waar in A Beautiful Mind nog een poging werd gewaagd het genie van John Nash en de beginselen van de speltheorie te tonen, neemt The Imitation Game geen moeite om de kunst van cryptografie of de werking van de turingmachine uit te leggen. Verder dan een parallel met een kruiswoordpuzzel – één woord kan de sleutel vormen tot het vinden van meerdere woorden – komt men niet. Turing, gespeeld door Benedict Cumberbatch, staat vooral vaak met een gepijnigd gezicht naar zijn machine te kijken. Neemt niet weg dat het moment waarop de machine tot stilstand komt goed in beeld is gebracht. De luide klik die een eventuele doorbraak zou moeten aankondigen wekt zowaar kippenvel op.
The Imitation Game is een zeer onderhoudende film. De vraag is echter of dit op conto van scenario en spel of van de conventies van het genre komt. Want Turing, zoals hij subliem geportretteerd wordt door Cumberbatch, is uiteraard een aimabele nerd die met zijn geest meer heeft bereikt dan enkele legers samen. Een dergelijk personage kan een film dragen, daar doen zelfs de oppervlakkige bijrollen geen afbreuk aan.
Jan-Kees van Oord (1985) studeerde Literatuurwetenschap aan de Universiteit Leiden en de University of Michigan. Film kijken ziet hij als een nuttig tijdverdrijf.