In het jaarverslag (2007) van de Nederlandse Orde van Advocaten wordt het begrip professionele moraliteit geïntroduceerd, zonder dat daarbij wordt aangegeven wat daar precies onder verstaan moet worden. In deze bijdrage geeft professor Rob van Otterlo (op persoonlijke titel) inhoud aan het begrip professionele moraliteit. Hij kijkt vanuit zijn leerstoel Organisatie van de juridische dienstverlening naar dit begrip, en wat het zou kunnen betekenen voor advocaten.
door prof. Rob van Otterlo
Laten we eerst eens kijken naar de onderscheiden elementen van het begrip professionele moraliteit, namelijk professioneel, professional en moraliteit. Wat is professioneel? Professioneel is – zoals gebruikt in het begrip Professionele Moraliteit – een bijvoeglijk naamwoord. Dit impliceert dat er naast professionele moraliteit ook nog andere vormen van moraliteit zijn.
Zoals hier gebruikt bestaat er kennelijk een verbinding tussen het handelen van een professional (professioneel handelen) en moraliteit. Maar, omdat dit begrip werd geïntroduceerd in een jaarverslag van de Nederlandse Orde van Advocaten, heeft het hier kennelijk betrekking op de advocatuur. Immers, professionals zijn er in meer soorten dan alleen de advocatuur, zoals ik onlangs in mijn oratie heb uiteengezet.
Zonder hier nu al te veel aandacht aan te besteden, noem ik in dit verband een belangrijk aspect van de advocatuurlijke dienstverlening, althans in relatie tot ons onderwerp de professionele moraliteit, dat bij veel andere professionals een andere en vaak minder zware betekenis heeft, namelijk de vertrouwelijkheid.
Het volstaat hier te zeggen dat de vertrouwelijkheid in de advocatuur zo’n belangrijk begrip is omdat het in combinatie met de partijdigheid van de advocaat – anders dan bijvoorbeeld de notaris die juist onpartijdig is – en in combinatie met zijn geheimhoudingsplicht hem een bijzondere relatie met zijn cliënt oplegt. In die vertrouwensrelatie met zijn cliënt schuilt voor mij de betekenis van het begrip ‘professionele moraliteit’.
Overstijgend
Het vertrouwen vormt de belangrijkste ethische component van de professionele dienstverlening en daarmee de verbinding tussen de begrippen professionaliteit en moraliteit. Zonder die vertrouwelijkheid, en daarmee de kernwaarde ‘geheimhoudingsplicht’ valt de bodem onder de relatie uit tussen professional/dienstverlener en cliënt. Die vertrouwelijkheid overstijgt als het ware alle andere aspecten van professionaliteit.
Een advocaat dient in zijn professioneel handelen altijd rekening te houden met die bijzondere aspecten van zijn professie, hetgeen makkelijk kan leiden tot allerlei ingewikkelde dilemma ‘s. De cliënt staat daarmee zeer centraal in de dienstverlening van de advocaat, en vereist als het ware steeds opnieuw professionele en morele afwegingen van de dienstverlenende professional, de advocaat.
Anders dan een arts die een blinde darm bij zijn patiënt verwijdert, zal de advocaat in zijn handelen steeds de hele context van de cliëntproblematiek in zijn professionele afwegingen moeten betrekken. Hij dient niet alleen vakbekwaam te handelen in het belang van zijn cliënt, maar hij dient tevens moreel te handelen vanuit een kritische houding richting de context (de rechtsstaat), jegens zijn eigen cliënt, jegens de wederpartij en met betrekking tot zijn eigen handelen, de professionaliteit als het ware.
De gedragsregels en de kernwaarden van zijn beroepsgroep bieden de advocaat wel enig houvast bij zijn professioneel handelen, maar ultiem is hij zijn eigen beoordelaar als het gaat om moraliteit. Immers moraliteit is naast de professionele moraliteit, met zijn checks and balances zoals in de advocatuur beschreven staan in de advocatenwet met zijn verordeningen, gedragsregels en richtlijnen, ook “an area of personal decision; a realm in which each of us has the right to make up his or her own mind about what to do”.
Het komt mij derhalve voor dat professionele en persoonlijke rijping in de praktijk voor een advocaat zo mogelijk nog belangrijkere ingrediënten zijn dan formele scholing, als het gaat om de ontwikkeling van de professionele moraliteit. Zeker als men bedenkt: “There are no moral experts”.