Verleiding maakt de dief. Notarissen gebruiken de economische crisis als vrijbrief voor ontoelaatbaar gedrag. Rotte appelen waren er altijd, nu zijn het alleen wat meer. Bert de Jonge deed voor de Leeuwarder Courant verslag van de bijeenkomst van De Stichting tot Bevordering der Notariële Wetenschap over marktwerking binnen het notariaat op 5 november jongstleden. Over de aantrekkelijkheid van het vak voor aanstormend talent, garageboxnotarissen en strenger tuchtrecht.
Door Bert de Jong
Voor notarissen is de glans eraf. En goed beschouwd heeft het notariaat “ook wel zitten suffen”, vindt notaris Anna de Vries uit Ureterp, ook voorzitter van de notarisvereniging De Nieuwe Stempel. Nu de economische crisis zijn sporen achterlaat in de samenleving, wordt bij het notariaat het feilen zichtbaar. De verdiensten zijn teruggelopen nu er minder huizen en ander vastgoed worden verkocht. Maar dan nog. Het is niet zozeer de zorg van notarissen om hun inkomsten, maar de zorg om hun rol in de samenleving.
Vierhonderd notarissen waren bijeen in Amsterdam om zichzelf een spiegel voor te houden. Het waren vooral grijsaards, was de constatering. En wat ze deden was navelstaren, vonden enkele kritische beroepsgenoten. Zelfvoldaan over hun positie, maar huiverig om na te denken over de toekomst. Terwijl velen zien dat de eenpitter zijn langste tijd heeft gehad en het notariaat aan reorganisatie toe is.
De toekomst van het notariaat staat op het spel, waarschuwt professor Pim Huijgen. Het is nog maar twee jaar geleden dat eerstejaarsstudenten in de rij stonden voor een studie notarieel recht. Maar dat is niet meer zo. Ze zien geen toekomst meer. Hij waarschuwde: “Dit vertelt zich heel snel rond.” Huijgen deed een dringende oproep om kandidaat-notarissen te binden. Alleen al dit jaar moest de helft gedwongen stoppen, omdat er geen werk in de notarispraktijken was. “Dit talent gaat verloren en komt niet terug”, zegt Huijgen, voorzitter van de vakgroep notarieel recht in Leiden en notaris in Den Haag. “Ze nemen andere banen en ontdekken dat die ook nog beter betalen.”
Vader en zoon
Ronald van Mourik heeft de stap wel genomen. Hij is pas zijn vader Martin Jan opgevolgd als notaris in Nijmegen. Junior juicht de verdere commercialisering van het vak toe, senior gruwt van marktwerking. Professor Van Mourik heeft het geringschattend over ‘garageboxnotarissen’. Ze maken volgens hem het ambt kapot. En daarenboven: “We worden in onze dienstverlening links en rechts ingehaald door adviseurs, advocaten en accountants.”
Opmerkelijk is dat zijn zoon juist niet bang is voor afkalving van ethische waarden. Maar die bepleit wel een veel strenger tuchtrecht. “Het loont nu om over de schreef te gaan. De sancties zijn niet in verhouding. Een straf van een paar duizend euro zet geen zoden aan de dijk. En twee weken schorsing betekent gewoon even vakantie. Notoire boosdoeners schrikken daar niet van. Marktwerking vraagt om strengere straffen: uit het ambt zetten.”
Dat notarissen minder naar de letter der wet leven, blijkt uit cijfers van de Kamer van Toezicht. In 2007 werden 70 notarissen tot de orde geroepen, in 2008 waren het er 62. Maar dit jaar zijn het tot nu toe al 73.
Droom of nachtmerrie?
Aanleiding voor een symposium in Amsterdam was tien jaar marktwerking in het notariaat. Is het nu een droom of is het toch een nachtmerrie
geworden? Ooit was het inkomen van de kantonrechter in Haarlem de norm voor de verdiensten van een notaris. Maar nu halen velen dat niet. Notarissen zijn gedwongen in de rol van ondernemer en hebben de minimumprijzen moeten loslaten. Van de kant van de Nederlandse Mededingingsautoriteit is weinig mededogen te verwachten. Die laat geen prijsafspraken toe, ook al zijn er veel notarissen die bepleiten dat er niet onder kostprijs wordt gewerkt om zo kwaliteit te kunnen blijven bieden.
Het spijt notaris De Vries dat veel discussies over veranderingen in het notariaat ontaarden in een welles-nietes over minimumtarieven. “We moeten het naar een hoger niveau trekken.” Een noodverordening waarbij de marktwerking even buiten werking wordt gesteld, geeft volgens haar wellicht lucht om het fundament onder het notariaat te verbeteren.
Professor Barbara Baarsma, directeur van economische nderzoeksinstituut SEO, is heel stellig over marktwerking: “Het heeft geleid tot lagere prijzen voor de consument, maar niet tot meer fouten en gesjoemel.” En het is pech als notarissen het hoofd niet boven water kunnen houden. “Ze moeten efficiënter werken. Inefficiënte spelers zullen uitvallen.” Dat het notariaat het nu zo moeilijk heeft, komt volgens haar door de economische crisis, niet door de marktwerking. Zij stelt dat de sector het nu nog moeilijker had gehad als er geen marktwerking was doorgevoerd. Al die mooie woorden over de statuur van het notariaat zijn bij de NMa aan dovemansoren gericht.
Mededingingsregels
Monique van Oers, hoofd juridische zaken, kijkt naar handhaving van de mededingingsregels. Het is slechts de politiek die de regels kan veranderen. Als een notaris een maatschappelijke invulling aan zijn taak wil geven, dan is dat vooral zijn zaak, zo simpel vindt zij dat. Wat nou als de lak duurder is dan de brief? Een hedendaagse notaris worstelt met deze vraag. Zijn geweten zegt ja, de homo economicus zegt nee. Maar dat helpt de burger niet die voor het losweken van een klein banksaldo van een overleden broer een erfrechtverklaring nodig heeft.
“Marktwerking verhoudt zich slecht met een publieke functie”, vindt professor Sjoerd Zijlstra van de Vrije Universiteit in Amsterdam. De hoogleraar publiek recht vindt marktwerking een politiek excuus voor de huidige hybride functie. Maar daarmee wordt het ambt van notaris volgens hem een slechte dienst bewezen.
Er zijn mogelijkheden om uit de impasse te komen. Verbied om onder de kostprijs te werken, suggereert notaris Antoine Huenges Wajer uit Maastricht. Verdeel voorts de lasten van de overdrachtsbelasting over koper én verkoper. Nu ligt dat eenzijdig bij de eerste partij. En de notaris moet zijn rol in de markt beter uitventen. In zijn visie is het ‘Amsterdamse model’ een stap vooruit. Daar laten koper en verkoper van een huis de voorlopige koopakte door de notaris opstellen, in plaats van door de bemiddelende makelaar.
Met dank aan de Leeuwarder Courant