‘Holla Advocaten bestormt de markt met veelbelovend Blockchainteam’, aldus een ronkend persbericht van eind vorige week. Nu is het Brabantse advocatenkantoor niet de eerste hiermee, maar de trend is duidelijk: meerdere grote advocatenkantoren tuigen tech savvy blockchainteams op om de juridische vertaalslag te maken. Zo waren Van Doorne en Pels Rijcken Holla al voor. “De huidige wet- en regelgeving biedt echt veel ruimte aan nieuwe initiatieven.”
Door Joris Rietbroek
Willem-Jan Smits van Holla Advocaten is zo’n tech savvy advocaat. Hij weet het zeker: blockchain gaat ons leven veranderen zoals het internet vanaf de jaren negentig heeft gedaan. Smits is niet de enige die er zo over denkt: het World Economic Forum verwacht dat in 2025 10% van de wereldwijde omzet geregistreerd wordt met behulp van blockchain, de technologie waarbij groepen internetgebruikers volgens strikte afspraken en formules data uitwisselen.
Zelf kwam Smits in 2012 voor het eerst in aanraking met blockchain. Sindsdien volgt hij het op de voet. “Twee jaar terug merkte ik hoe de ontwikkelingen steeds meer raakvlakken vertoonden met mijn werk en verdiepte ik me verder in de technische én juridische aspecten,” zegt hij. “Ongeveer een jaar geleden meldden de eerste cliënten zich met hun vragen over blockchain. Sinds dit voorjaar merken we hoe steeds meer cliënten geloven in de toegevoegde waarde van blockchain.”
Smits geeft leiding aan het Blockchainteam dat Holla vorige week lanceerde en dat bestaat uit zes advocaten. Die houden er verschillende expertises op na, waaronder belastingrecht, financieel toezicht en contractenrecht. Het team combineert zodoende de technische kennis en praktijkervaring op het gebied van blockchain, smart contracts en cryptocurrencies met kennis van de wet- en regelgeving.
“De advocaten in het team maken de vertaalslag van de techniek naar de juridische aspecten,” vertelt Smits. “We behandelen tot nog toe de vragen van zowel bestaande bedrijven die blockchain willen gebruiken voor innovaties als ondernemers die nieuwe techbedrijven drijvend op blockchaintechniek willen starten.”
Van Doorne: ‘effect op verdienmodellen’ 
Het Team Blockchain van Zuidas-kantoor Van Doorne begon anderhalf jaar geleden en bestaat uit drie advocaten gespecialiseerd in respectievelijk IT, Privacy en Fintech, plus een ICT-expert. Het team is bewust kleinschalig gehouden om de lijntjes met cliënten kort te houden, al schuiven er afhankelijk van het project ook andere advocaten met kennis van blockchain aan, zegt advocaat en teamlid Vonne Laan. Zij vindt het niet alleen interessant, maar ook noodzakelijk om op de hoogte te blijven van de laatste technologische ontwikkelingen. “Daarom volg ik zelf cursussen programmeren en websites bouwen. Niet dat ik van plan ben om zelf te gaan coderen, maar het is nuttige kennis voor de advisering van cliënten.
Van Doorne wil als juridisch adviseur graag voorop lopen op technologisch vlak, vertelt Laan. “Alleen al omdat we onze cliënten goed moeten kunnen bedienen zodra er vragen over bijvoorbeeld blockchain komen. Als je je dan nog in zo’n onderwerp zou moeten verdiepen, ben je te laat. Bovendien zien we dat blockchain effect zal hebben op verdienmodellen, ook binnen de advocatuur. Daar willen we ons goed op oriënteren, bijvoorbeeld op de vraag of we in de toekomst misschien zelf juridische blockchaintoepassingen kunnen aanbieden aan onze cliënten. Daarom zijn we een project gestart met ABN Amro, waarbij we de mogelijkheden van smart contracting in de vastgoedsector onderzoeken. Zo beweeg je richting een veranderend verdienmodel.”
De vragen van cliënten over blockchain zijn nu nog vrij algemeen van aard, zegt Laan. “’Wij zijn dit of dat aan het maken, mag dat?’ is de meest gestelde vraag door ontwikkelaars. Organisaties in vastgoed, logistiek of de financiële sector die in zee willen met een blockchainontwikkelaar vragen ons wat voor juridische haken en ogen hieraan zitten. Dat is meteen het leuke aan technologie die nog zo in ontwikkeling is: iedereen vraagt nu naar de mogelijkheden en is nog voorzichtig, omdat het zo nieuw is. Onze advisering wordt zo onderdeel van de ontwikkeling van blockchain.”
Net als Willem-Jan Smits heeft ook Laan vertrouwen in de toekomst van blockchain, al ziet zij nu al hoe blockchain soms ‘breder wordt ingezet dan nuttig is, omdat het zo hot is’. “Niet alle gegevens vragen om de extra waarborgen die blockchain biedt. Denk aan gelieerde organisaties die ledenbestanden willen uitwisselen, gegevens die niet dagelijks worden aangepast. Voor zulke doeleinden biedt blockchain weinig toegevoegde waarde en kan een gedeelde database net zo nuttig zijn. En goedkoper bovendien.”
Pels Rijcken: innovatiecertificaten na toetsing 
Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn richtte anderhalf jaar terug het team Digitale Transformatie op, waarbinnen blockchain een speerpunt is. Het kernteam bestaat uit zes advocaten, die diverse trainingen hebben gevolgd om blockchain van haver tot gort te begrijpen. Naast blockchain adviseren zij onder meer over Smart Cities, Smart Contracts en privacy- en cybersecurityvraagstukken. Het kernteam wordt bijgestaan door ‘materie deskundigen’, die in het innovatietraject hun specifieke deskundigheid inbrengen, zoals pensioen of zorg.
“Aan ontwikkelaars van blockchain-initiatieven waarvan wij hebben getoetst dat ze aan de geldende wet- en regelgeving voldoen, reiken we een juridisch blockchaincertificaat uit,” zegt Pels Rijcken-partner Sandra van Heukelom. “Inmiddels hebben we dit breder getrokken naar bijvoorbeeld big data- en AI-toepassingen, en noemen we het een juridisch innovatiecertificaat.”
Het Digitale Transformatie-team adviseerde onder meer over de eerst werkende blockchaintoepassing in de zorg (Mijn Zorg Log, beste ICT-project van 2017 volgens Computable). Verder was Van Heukelom betrokken bij het nieuwe rapport ‘Smart contracts als specifieke toepassing van de blockchain-technologie’.
“’Innovatie mogelijk maken’ is ons motto,” zegt Van Heukelom. “De mindset is dan ook nadrukkelijk: hoe kan iets wél binnen bestaande wetten en regels? Die bieden heus veel ruimte aan nieuwe blockchaintoepassingen, al moet je soms de grenzen opzoeken. Zo hebben we vier maanden moeten nadenken over hoe blockchain bijvoorbeeld inpasbaar is binnen een privacy-systeem.”
Het advocatenteam moet zodoende in een vroeg stadium op de hoogte zijn van nieuwe technologische ontwikkelingen en de mogelijke juridische implicaties. “Zo zijn we nu aan de slag met ‘machine to machine economy’ vraagstukken,” geeft Van Heukelom als voorbeeld. “Als er iets mis gaat als gevolg van communicatie tussen machines, wie is er dan aansprakelijk? Machines en machine learning gaan onvermijdelijk deel uitmaken van ons rechtsverkeer. Dit roept juridische vragen op die wij proactief willen beantwoorden voor de markt.”
Van Heukelom verwacht zelf dat blockchain op termijn veelvuldig zal worden toegepast binnen lokale overheidsdiensten, van de verstrekking van stempassen tot de verwerking van subsidieaanvragen. “In de gemeente Barneveld loopt een pilot waarbij de subsidieaanvraag voor zonnepanelen verloopt via een blockchainsysteem. Twaalf weken wachttijd wordt zo gereduceerd tot vijftien minuten.”