Loopt Nederland nu achter of voorop in Europa op het gebied van legal innovation? Deze vraag wordt me regelmatig gesteld, maar is niet zo eenduidig te beantwoorden. Daarom schreef ik in de zomer van 2021 een serie artikelen in voor het Advocatenblad van de NOvA waarin ik deze vraag heb proberen te beantwoorden. Nederland stond er wat mij betreft toen niet florissant voor. Maar waar staan we nu?
Belgie
In België is door de Vlaamse Balie hard gewerkt aan visievorming op legal innovation door de Taskforce Overmorgen. De OVB heeft nu als doel de digitalisering van de 13.000 Vlaamse advocaten te bevorderen. Er wordt door de Balie geïnvesteerd in het toekomstproof maken van de sector.
Duitsland
Onze oosterburen maken wat mij betreft de grootste ontwikkeling door in Europa als het gaat om innovatie. Misschien niet het eerste land waar je aan zou denken als het gaat om out-of-the-box denken of buiten de lijntjes kleuren. Maar Duitsland heeft een sterke motor die innovatie aandrijft: de Bucerius Law school. Ook de European Legal Tech Association (ELTA), de legal tech organisatie in Europa en inmiddels ook daarbuiten (India, Israel, Egypte, Kazachstan en Dubai) kent zijn oorsprong in Duitsland. Een voorloperspositie die men eer aan blijft doen.
In heel Duitsland (van Berlijn tot Hamburg tot Frankfurt) komen stakeholders van verschillende disciplines samen in actieve communities waar zij kennis en ervaringen met elkaar uitwisselen over innovatie in de juridische sector. Daarnaast hebben verschillende rechtszaken de sector en toezichthouder gedwongen om meer openheid in de markt te geven. Dit vindt vooral plaats in het consumentenrecht en wordt het Legal Tech Gesetz genoemd. Ook de sterke opkomst van de Big4 gaat nergens in Europa zo snel als in Duitsland.
Spanje
Ook Spanje blijkt tegen de verwachting in een vooruitstrevend land als het gaat om legal innovation. In Spanje wordt vooral veel ontwikkeld voor legal outsourcing, met name voor Big Law firms. Vele grote Amerikaanse en Engelse advocatenkantoren laten hun standaard volumewerk in Spanje doen. Ontwikkelingen waarop we in Europa op door kunnen borduren. Daarnaast zien we net als in Duitsland veel grote actieve innovatie communities zoals de Global Legal Tech Hub uit Barcelona. Kennis delen is een vanzelfsprekendheid.
Nederland
En waar staan wij? Laat ik beginnen met de positieve ontwikkeling. Want die is er! Eindelijk zien we in het onderwijs onder leiding van de HBO-opleiding Rechten een ander soort competentiemodel voor nieuwe juristen ontstaan, die verder gaat dan de juridisch-inhoudelijke expertise. Ook de universiteiten komen langzaam in beweging, waaronder Leiden, Rotterdam en Tilburg. Een mooi voorbeeld vind ik Tech Law Clinics, een initiatief waarbij professor André Janssen en professor Pietro Ortolani van de Radboud universiteit hun studenten onderdompelen in de mogelijkheden van tech in het recht. Tech Law Clinics is een europese samenwerking van meerdere universiteiten, waaronder de universiteit in Lyon in Frankrijk en de universiteit van Łódź in Polen.
Een tweede positieve ontwikkeling vind ik dat het legal tech ecosysteem in Nederland verder gegroeid is, zoals duidelijk te zien is in de Dutch Legal tech map van 2022. Er vindt vooral groei plaats in het aantal initiatieven op het gebied van Artificial Intelligence en Research, outsourcing en compliance. En we zien dat de private equity de kansen in legal tech ontdekt heeft. Hopelijk zet deze ontwikkeling zich door, ondanks het momenteel lastige economische klimaat.
Grote juridische afdelingen van corporates, en dus de klanten van de advocatuur, innoveren sinds de coronacrisis en krapte op de arbeidsmarkt volop, op zoek naar meer efficiëntie. De overheid volgt nu het voorbeeld: er wordt beter geïnvesteerd in het rechtsbestel. De derde positieve ontwikkeling. Het meest in het oog springend zijn de projecten die de Raad voor Rechtsbijstand lanceert om de sociale advocatuur te ondersteunen en innovatie gebruikt om toegang tot het recht te borgen. Ik heb projectleider mogen zijn van het Project Perspectief waarin sociaal advocaten door ervaren legal innovation consultants geadviseerd werden hoe met digitalisering en innovatie de praktijk van de sociaal advocaat efficiënter kan worden gemaakt.
En dan komt er toch nog een ‘maar’. Want natuurlijk zie ik ook negatieve ontwikkelingen. Of beter gezegd: een gebrek aan ontwikkelingen. Ondanks de op gang gekomen beweging in het veld moet ik (nog altijd) constateren: de advocatuur blijft achter. Ik zie nog steeds maar weinig goede initiatieven op het gebied van innovatie in de advocatuur zelf, waar men zich blijft verschuilen achter het traditionele (en zeer comfortabele) verdienmodel. En ook aan de kant van de NOvA zien we geen beweging, zoals we die wel zien bij de eerdergenoemde Vlaamse balie. De waan van de dag blijft regeren, terwijl de toekomst op antwoorden blijft wachten. Laten we hopen dat onze Europese buren de drempels op de weg kunnen platslaan, en onze advocatuur weten te overtuigen de weg naar de toekomst wel in te slaan. En dat ik volgend jaar terug kan kijken op echte progressie in het werkveld.
