Er kan een avondvullende discussie over gevoerd worden, maar de uitkomst zal zeer waarschijnlijk zijn: Steven Spielberg is de beste filmmaker allertijden. Of het nu gaat om de stranden van D-Day, de eetlust van de tyrannosaurus rex of het politieke genie van Abraham Lincoln; dankzij Spielberg kunnen miljoenen mensen erover meepraten. Bridge of Spies is zijn nieuwste, een Koude Oorlogsfilm over verzekeringsrechtadvocaat James Donovan.
Door Jan-Kees van Oord
Spielberg heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij, na het bereiken van creatieve onafhankelijkheid in Hollywood, films wilde gaan maken over personen die hem hebben geïnspireerd en in potentie hele generaties zouden kunnen inspireren. Na iconen als Oskar Schindler en Abraham Lincoln neemt hij nu het leven van verzekeringsrechtadvocaat James Donovan onder de loep.
Donovan was letterlijk maar een voetnoot in de geschiedenis toen scenarist Matt Charman hem tegenkwam. In een voetnoot in een biografie over John F. Kennedy werd hij genoemd als bemiddelaar voor de vrijlating van 1.113 gevangenen in de nasleep van het Varkensbaai-incident op Cuba. Het verhaal dat daaraan voorafging, en dat Donovan het toneel van de geopolitiek opslingerde, was echter buitengewoon interessant. In 1957 nam hij tegen wil en dank de verdediging van Rudolf Abel op zich; een Sovjetspion die de publieke opinie het liefst vastgegespt zag in de elektrische stoel.
Prestigezaak
Tom Hanks kruipt in de huid van Donovan en vertolkt hiermee voor de vierde keer een hoofdrol onder directie van Spielberg. Voorgaande en uiterst geslaagde projecten: Saving Private Ryan (1998), Catch Me If You Can (2002) en The Terminal (2004). We zien hem voor het eerst in een herensociëteit terwijl hij een confrère afbrandt over de details van een claim die bij zijn cliënt is neergelegd. De kijker weet meteen: deze man verstaat zijn vak en de juiste interpretatie van de wet ligt hem nauw aan het hart. Dan wordt hij ontboden door de managing partner van zijn kantoor en krijgt hij te horen over de prestigezaak. Hoewel hij al jaren niets meer met strafrecht heeft gedaan, pakt hij de zaak toch op en begeeft hij zich daarmee in het middelpunt van de Koude Oorlog.
De film maakt een sprong van rechtbankdrama naar spionagethriller wanneer de CIA zich ermee gaat bemoeien. Na de succesvolle verdediging van Abel, de spion kreeg 30 jaar in plaats van de doodstraf, vraagt de inlichtingendienst of Donovan een spionnenruil wil opzetten. Dit naar aanleiding van een Amerikaanse piloot die gevangen is genomen in Oost-Duitsland, nadat zijn U-2 spionagevliegtuig is neergeschoten. Het decor van celblokken en rechtbanken wordt vervangen door de burelen van de communistische bureaucratie in Oost-Berlijn. De keuze om Donovan en zijn missie los te laten in dit ijzige en kapotgeschoten labyrint is sterk. Het levert een tweede akte op die zowel spannend als hilarisch is, terwijl er wordt toegewerkt naar de ruil waar alles om draait.
Tijdgeest
Typerend voor Spielberg is dat hij zijn historische drama’s lijkt te willen inpassen in de huidige tijdgeest. Munich (2005) verscheen kort nadat Amerika’s felle war on terror was losgebarsten, Lincoln (2012) kwam uit aan de vooravond van Obama’s tweede termijn. In Bridge of Spies stelt hij de gepolariseerde vooroordelen aan de kaak die tijdens de Koude Oorlog hoogtij vierden en die vandaag de dag weer lijken op te duiken, zowel in politieke als in religieuze zin. Wanneer Donovan de verdediging voert van de Sovjetspion oogst hij fronsende blikken en negatieve krantenkoppen. Komt zijn betrokkenheid bij de spionnenruil aan het licht, dan vindt het omgekeerde plaats. Trek je vooral niet aan hoe de mensen over je denken, vertrouwt Spielberg de kijker toe. Het hoort bij de waan van de dag.
De openingsscene knipoogt al naar wat komen gaat: Rudolf Abel (formidabel neergezet door Mark Rylance) werkt aan een zelfportret, waardoor in één shot zijn rug, spiegelbeeld en geschilderde gelaat in beeld komen. Wie is deze man? Een gewiekste spion, of een slachtoffer van het communistische regime? Met het degelijke script van Matt Charman en Ethan en Joel Coen wordt in Bridge of Spies het spel van percepties ontvouwen dat de voedingsbodem van de Koude Oorlog vormde. “Everyone deserves a defense, every person matters,” antwoordt Donovan op de vraag waarom hij maar blijft vechten voor de zaak van Abel. Succesduo Spielberg en Hanks wijst in Bridge of Spies bovenal naar de wet om de mens achter de vooroordelen te kunnen zien.
Jan-Kees van Oord (1985) studeerde Literatuurwetenschap aan de Universiteit Leiden en de University of Michigan. Film kijken ziet hij als een nuttig tijdverdrijf.