Er is niet één blockchain, er zijn er duizenden. Smart contracts zijn technisch gezien geen contracten, en zo slim zijn ze ook weer niet. Veel van wat ruim tachtig advocaten en bedrijfsjuristen tijdens de Meetup Legal Counsel dachten te weten over blockchain en tal van andere legal tech-toepassingen, werd donderdag op deze bijeenkomst subiet onderuit gehaald. En over artificial intelligence: “De menselijke jurist moet Watson wel goed voeden. Stop je er rotzooi in, dan komt er ook rotzooi uit.”
Door Joris Rietbroek
Meetup Legal Counsel is een door het Nederlands Genootschap van Bedrijfsjuristen (NGB) en Sdu georganiseerde bijeenkomst waarbij advocaten en bedrijfsjuristen elkaar ontmoeten en aan de hand van een centraal thema kunnen discussiëren over raakvlakken in de praktijk. Dat thema is deze keer het containerbegrip Legal Tech, dus worden de aanwezigen in een noodgang bijgepraat over de nieuwste ontwikkelingen op het vlak van Blockchain, smart contracts, the internet of things, Artificial Intelligence en veel meer.
Aan het begin van de Meetup in het Amsterdamse Crown Plaza-hotel stelt NGB-voorzitter Arnold Brakel die ene hamvraag nog eens: “Gaat legal tech juristen vervangen of gaan we er vooral efficiënter door werken?” Het is op gegeven moment Jan-Willem Prakke, directeur Corporate Legal van Schiphol, die hier tijdens een paneldiscussie op inhaakt en een welgemikte knuppel in het hoenderhok gooit. “Zodra blockchain-toepassingen en smart contracts volmaakt werken, heb je helemaal geen juristen meer nodig.” De zaal blijft hierop doodstil. Toch steekt niemand de hand op als Deloitte-partner Tjeerd Wassenaar even later vraagt wie van de juristen in de zaal zich bedreigd voelt door technologische innovaties.
Die bieden dan ook vooral mogelijkheden aan juristen om de repetitieve, minder inspirerende processen te automatiseren. Ze zijn mogelijk vooral slecht nieuws voor paralegals, die voornamelijk repetitief werk doen dat eenvoudig door tools kan worden overgenomen. Bovendien valt gedurende de middag de uitdrukking ‘staat in de kinderschoenen’ geregeld, al kunnen de gevolgen op termijn veel impact hebben op het werk van de jurist. Daar zijn alle sprekers op de Meetup Legal Counsel het over eens, waarbij de een de toekomst sneller ziet naderen dan de ander.
‘Blockchain kan rol notaris overnemen’
Olivier Rikken bijvoorbeeld, directeur Blockchain & Smart Contracts bij consultancykantoor Axveco. In een flitsende presentatie is hij degene die de genoemde feitjes over blockchain (‘Er zijn er duizenden’) en smart contracts (‘Het is geen contract’) subiet onderuit schoffelt. Om dit begrijpelijk te houden, vereenvoudigt Rikken het blockchain-concept sterk: “In wezen is blockchain niets anders dan een grote openbare database. Een gemeenschappelijke administratie zonder dat we een derde partij nodig hebben voor integriteitsbewaking, en waar je iedere middle man uit kunt verwijderen.” Cryptografie staat hierbij garant voor de integriteitsbewaking en is nadrukkelijk niét bedoeld om data verborgen te houden. “Alles staat er in alle openbaarheid, anders zou het systeem niet werken.”
De bitcoin als bekendste toepassing kent iedereen in de zaal wel. De mogelijkheid om in de toekomst verkiezingen via blockchain in te richten, of een geautomatiseerd vergoedingssysteem bij vertraging van een vlucht nog niet. Of de toepassing die het notariaat zou kunnen raken: “Zweden experimenteert met kadaster registratie in de blockchain,” weet Rikken. “Dat zou een gang naar de middle man, in dit geval de notaris, overbodig maken. Daarvoor zouden we in Nederland wel het wetboek moeten aanpassen: een akte van levering bij de notaris is immers wettelijk verplicht.”
Smart contracts niet heel slim
Een écht smart contract, dat heeft nog bijna niemand op de Meetup met eigen ogen gezien. Rikken tovert een slide met lappen code tevoorschijn: “Dit is het: allemaal code. Juristen zullen zich afvragen: is dat wel een contract?” Het is misschien inderdaad meer een soort uitvoeringsdocument met voorwaarden, dat niet bestaat op papier, maar alleen digitaal. En zo ‘smart’ zijn deze documenten van zichzelf niet, zegt Rikken. “Ze leven op een blockchain, en die is transaction driven. Smart contracts kunnen niet zelf hun digitale omgeving scannen voordat ze aangepast worden. Ze zijn in die zin reactief, de naam is eigenlijk ongelukkig gekozen.”
En ja, ook van smart contracts bestaan er duizenden. “Hét smart contract bestaat niet.” Een voorbeeld waarmee wordt geëxperimenteerd in Groningen: via een smart contract is geregeld dat ontvangers van een persoonsgebonden budget hun geld alleen in bepaalde winkels kúnnen uitgeven. Uiteraard roepen smart contracts nog volop vraagstukken voor juristen op: als de code te herleiden is tot een persoon, is het dan een persoonsgegeven, om maar iets te noemen?
De cola-automaat bestelt zelf blikjes
Een ander fenomeen waar juristen wereldwijd zich het hoofd over breken: wat zijn de juridische consequenties van the Internet of Things? Ofwel: netwerken van objecten die met elkaar kunnen communiceren, zoals de geavanceerde cola-automaat die zelf bijbestelt als de blikjes bijna op zijn. “Al die gelinkte objecten leiden tot enorm veel data die we kunnen analyseren,” houdt Rikken de zaal voor. “Al die apparaten genereren nu al jaarlijks vijftig triljoen gigabyte aan data, maar hoe houden we hier het overzicht op?” Hiermee komt hij op Big Data Analytics, wat eigenlijk pas zo mag heten als computers verbanden gaan berekenen op basis van veertig tot vijftig assen. “Als we één as iets draaien, wat is dan het effect op die andere 39? Voor zulke complexe berekeningen hebben we supercomputers nodig en kom je terecht in de wereld van de Watsons.
Ofwel de volgende stap, Artificial Intelligence. Advocatenkantoor CMS experimenteert sinds vorig jaar met IBM Watson in arbeidsrechtelijke kwesties, vertelt partner Katja van Kranenburg. “In april komt de echte challenge: dan behandelen advocatenteams een casus en beantwoorden ze vragen met behulp van Watson en het reguliere internet. We zijn benieuwd wie er als snelste met de beste antwoorden komt.”
Om Watson daadwerkelijk nuttig te laten werken voor advocaten, is ‘goed voeden’ belangrijk, geeft Van Kranenburg aan “Stop je er rotzooi in, dan komt er ook rotzooi uit. We hebben daarom heel veel data laten analyseren, tot de betekenissen van alle woorden in complete arresten aan toe. Alles werd geladen, geanalyseerd, geannoteerd en gecontroleerd. We hebben Watson inmiddels zo slim gemaakt dat hij alles weet over de regelgeving inzake een overgang van onderneming. We kunnen via een formulier een vraag voorleggen aan Watson, die vervolgens vijf uitspraken geeft met hierin het antwoord.”
Potje Tetris
Rikken gaat een stap verder en maakt een onderscheid tussen Weak en Strong Artificial Intelligence. Die ‘zwakkere’ soort, dat zijn naast nota bene Watson bijvoorbeeld de chatbots van verzekeraars, die al heel behoorlijk vragen van klanten beantwoorden. ‘Strong’ staat nog in de kinderschoenen: Rikken geeft het voorbeeld van wetenschappers die volgens het concept van the Internet of Things enkele computers met elkaar lieten communiceren. Het experiment werd gestaakt, omdat de wetenschappers al gauw de taal van de computers niet meer begrepen. Of neem het experiment met de zelflerende computer die was geprogrammeerd om Tetris te blijven spelen en altijd te winnen. Toen de computer tijdens een pittig potje doorkreeg dat hij niet kon winnen, stopte hij met het spel, ook al was hij geprogrammeerd om door te spelen. “Is er dan sprake van werkelijke kunstmatige intelligentie?” prikkelt Rikken de aanwezigen. “Heeft de computer op dat moment een bewustzijn?”
Advocatenkantoren en juridische afdelingen die nu beschikbare tools willen implementeren, moeten meer doen dan ‘enkel een paar techies erbij halen’, aldus de wijze les van Van Kranenburg. “Richt een breed georiënteerd team in, dat onderzoekt wat het effect is op de huidige businessmodellen,” adviseert zij. “Welke kennis van software en programmeertalen hebben juristen straks nodig? Welke technologie is nodig zodat systemen over landsgrenzen heen elkaar begrijpen? Juristen hoeven niet te leren programmeren, maar je moet er minstens een notie van hebben als je deze ontwikkelingen wilt vertalen naar de business. Je zult je eigen rol opnieuw moeten uitvinden.”