Ligt het aan de techniek of aan iets anders, dat zelfrijdende auto’s er nog niet zijn? Goede vraag. Natuurlijk is er nog veel werk te verzetten, maar ik zie toch wel een heel belangrijke andere factor: de bergen rechtszaken die we gaan krijgen zodra autonome voertuigen betrokken raken bij ongevallen. Wie is er aansprakelijk, wie gaat dat betalen, die letsel- en vermogensschade?
Door Arnoud Engelfriet, correspondent Legal Tech
In theorie is de vraag simpel te beantwoorden. Hoe regel je aansprakelijkheid voor bepaalde situaties? Simpel, dat zet je in de wet. Daar hebben we er ook al de nodige van: je bent aansprakelijk voor je huisdieren en voor je assistenten. Je bent ook aansprakelijk voor je minderjarige kinderen, maar omdat dat een tikje ongenuanceerd voelde, is daar een complexe regel bijgekomen. Maar goed, daar komen we uit. En het is logisch dat de bal daar ligt, want jij bent in staat dat te borgen. Of het is gewoon redelijk – bij die dieren –, want er is niemand anders.
Op zeker moment kregen we producten die soms ontploften of anderszins gevaarlijk waren. Dus toen kwam er ook een wet over productveiligheid, die de bal legt bij de fabrikant of importeur daarvan. Natuurlijk gaf die wet enig gesteggel, maar het lijkt me niet meer dan logisch dat de bal daar ligt. Een televisie mag niet ontploffen, en de bouwer daarvan heeft alle controle, dus die kan veiligheidsmaatregelen nemen.
Logisch allemaal. Maar bij de zelfrijdende auto ligt het iets ingewikkelder. Ja, natuurlijk heeft de fabrikant een grote rol, want hij programmeert de AI, plaatst de sensoren en hakt knopen door over hoe te kiezen tussen passagier en medeweggebruikers. Maar de eigenaar/passagier/bestuurder heeft ook enige invloed, die gaat de weg op met het ding en drukt misschien wel op knopjes om het gedrag te beïnvloeden. Of hij zat niet op de noodrem.
Als wetgever kom je daar niet echt uit. Wil je dan toch wetten maken, dan heb je een grote kans dat je de plank misslaat en de innovatie dood reguleert. Plus, een wet invoeren duurt meerdere jaren en wie weet waar we dán zijn met zelfrijdende auto’s en kunstmatig intelligente bestuurders.
Gelukkig is er een alternatief: de rechtspraak. Als het niet geregeld is, dan moet de rechter in vredesnaam maar verzinnen wat in deze situatie het beste past binnen de wet, de redelijkheid en de concrete situatie. Hij kan dan een oordeel doen over die situatie, maar hij kan ook een rechtsregel formuleren die vanaf dan in vergelijkbare situaties van toepassing moet zijn. En het mooie is dat zulke rechtsregels heel specifiek kunnen zijn, en dat ze over een jaar vervangen kunnen worden door een nieuwe uitspraak gebaseerd op de inzichten van dan. Noodwetjes, zo je wilt.
Het is dus helemaal niet zo’n gek idee om de rechtbank te laten oordelen over wat te doen met aansprakelijkheid bij ongevallen waar zelfrijdende auto’s bij betrokken zijn. Het zal in het begin wat zoeken zijn met diverse uitspraken die alle kanten op gaan, maar rechters lezen ook elkaars vonnissen en zeker bij uitspraken in hoger beroep ontstaat er dan een zekere lijn waar men op kan varen. En het mooiste is dan nog dat als die lijn goed bevalt, de wetgever hem zo over kan nemen in de Wet van 2025 over Autonome Voertuigen. Of juist iets heel anders kan verzinnen omdat de jurisprudentie laat zien waar de knelpunten zitten.
Alleen: rechtszaken zijn duur en zeker in het begin onvoorspelbaar. Dan gaat iedereen dus wachten op elkaar, tot er eens een lijn in de jurisprudentie is. Dan is een alternatieve route misschien beter: een ongevallenpotje.
In de VS geldt al decennia een wettelijke bescherming voor bedrijven die vaccins ontwikkelen. Aangezien onjuist werkende vaccins tot medische claims kunnen leiden, zouden bedrijven daarmee kunnen stoppen om wat veiligers te gaan doen. Dat willen we niet, dus zijn ze in de VS beperkt aansprakelijk voor medische missers in vaccins. Wel is er dan tegelijk een verzekeringsfonds opgericht waar slachtoffers van die missers een vergoeding uit krijgen. Zo corrigeer je voor het maatschappelijk probleem van de slachtoffers, zonder de fabrikanten nodeloos af te schrikken iets nieuws te verzinnen.
Die wettelijke bescherming doet denken aan wat we eind jaren negentig voor tussenpersonen op internet hebben bedacht. Die zijn niet aansprakelijk voor wat er op hun platform gebeurt mits ze maar een notice/takedownsysteem toepassen. Of, onder de nieuwe Europese Richtlijn, ze actief een filter implementeren.
Dat dan maar doen? Fabrikanten mogen zelfrijdende auto’s op de markt brengen, en zijn behoudens grof nalatige fouten niet aansprakelijk voor ongevallen die daarmee gebeuren. Wel storten ze verplicht een bedrag in een verzekeringspot, en slachtoffers van die ongevallen ontvangen daar een uitkering uit.