Smart contracts zijn net als de blockchain en AI deel van de legal tech-hype. Zelfdenkende software die buiten de greep van één partij automatisch voorwaarden checkt en afgesproken handelingen uitvoert.
Door Arnoud Engelfriet, correspondent Legal Tech
Samen gaan ze de advocatuur en het notariaat overbodig maken, alles wordt automatisch en fantastisch, u kent het wel. En ook nog eens alles op de blockchain, dus super autonoom en fantastisch.
Er zijn vele definities van smart contracts, maar kortweg komt het erop neer dat je een aantal beslisregels in software giet zodat die vervolgens vanzelf worden uitgevoerd. Als de domeinnaam advocatie.nl op 1 februari 2020 op naam staat van X, stuur dan 1 bitcoin naar wallet Y. Maar het hoeft juridisch gezien geen contract, geen overeenkomst te zijn: je zou ook bewijs kunnen vrijgeven als aan een voorwaarde (overlijden persoon X) is voldaan, of een specifieke voorwaarde van een overeenkomst borgen.
Ik pieker al een tijdje over wat nu de echte praktische toepassingen van smart contracts gaan zijn. Dat voorbeeld van de domeinnaam is namelijk een van de weinige die ik in de categorie van het volledige contract zie werken. Dat is volledig automatisch na te gaan en uit te voeren middels gestructureerde registers, en er zit ook weinig controversieels aan zo’n afspraak. Je verkoopt of niet, op een specifieke datum en je mag tussentijds annuleren of niet.
Wanneer voegt een smart contract iets toe?
Maar vooral: dat er geleverd is, nagekomen is, dat is eenduidig vast te stellen. Dat register vermeldt dat het ding op naam staat van de koper. Er zijn nog wel een paar voorbeelden in die categorie – onroerend goed, merkenrechten, misschien ondernemers in gereglementeerde beroepen – maar het is marginaal.
Ga je echter verder dan zo’n specifieke constructie, dan wordt het ingewikkeld. Betaald krijgen omdat je iemands algemene voorwaarden hebt gereviewd, of een website hebt gemaakt: voegt een smart contract daar wat toe? Je zit dan met een kwaliteitstoets – is de klant tevreden? – die een smart contract moeilijk kan vaststellen. Een AI-tool die een website mooi kan vinden, of zelfs maar kan vaststellen of het ding adequaat is beveiligd en geprogrammeerd, dat zal nog wel even duren.
Het feit dat zo’n voor mij fundamenteel probleem nog niet opgelost is, maakt dat ik de slimme contracten vooral als een hype zie.
Oplossing op zoek naar een probleem
Toch geloof ik wel dat het smart contract er gaat komen, maar dan op een andere manier. Vaak gaat het namelijk zo met hypes. Er is een nieuwe innovatie of technologie, die gaat op zoek naar een oplossing. De eerste oplossingen lijken veelbelovend, dat zwelt aan tot een hype, waarna op zeker moment blijkt dat het toch niet werkt. Daarna stort de aandacht in, maar vasthoudende types blijven ermee doorgaan en komen bij iets uit dat wél interessant is. In managementjargon: de Gartner Hype Cycle.
Waarschijnlijk wordt dat een combinatie met de blockchain. Ook dit is een oplossing op zoek naar een probleem. De blockchain is een gedistribueerd grootboek, een registratie van transacties, waarbij er niet één authentiek origineel is maar veel mensen elk een kopie hebben en middels consensus vaststellen of een nieuwe transactie klopt met de geregistreerde geschiedenis.
Gedistribueerde consensus
Er zit een heleboel technologie achter om dit te laten werken, vervalsingen tegen te houden en mensen te stimuleren hieraan mee te werken (zoals het minen of delven van bitcoins, in dat blockchainsysteem). Maar uiteindelijk gaat het daar niet om. De kern is dat je het idee van een centrale autoriteit of een authentiek origineel loslaat en in plaats daarvan consensus over de administratie haalt bij een grote groep mensen. Gedistribueerde consensus in plaats van autoriteit. Grote voordeel daarvan is dat die grote groep mensen veel lastiger (of eigenlijk onmogelijk) te manipuleren is om informatie aan te passen.
Nu is het natuurlijk een probleem dat registraties van van alles en nog wat aan te passen zijn, als je niet uitkijkt. Foutjes worden overal gemaakt, en beheerders kun je omkopen, bedreigen en wat al niet meer. Het blockchainsysteem voorkomt dat inderdaad. Maar dan dringt zich de vraag op, is dat voordeel zo veel groter dat we moeten overstappen?
In de juridische wereld kennen we dat probleem natuurlijk al veel langer. En er zijn dan ook allang oplossingen voor bedacht, zoals de notaris die de taak heeft als vertrouwde derde te fungeren. Als de notaris het zegt, dan is het waar (art. 156 Rechtsvordering). Idem voor bijvoorbeeld de constatering door een deurwaarder, of de registratie bij het Kadaster van perceelgrenzen. Natuurlijk zitten hier zwakke punten, in theorie is een notaris omkoopbaar of te foppen, maar dit is uiterst zeldzaam en vrijwel altijd te detecteren als het toch voorkomt. Het voelt dan wat zwaar om dat hele systeem af te schaffen.
De uitdaging voor zowel blockchain als smart contracts is dus om te zoeken naar een plek waar die centrale registratie er niet is, en waar eigenlijk ook geen behoefte is aan een enkele beheerder daarvan. Welke transacties of activiteiten willen we graag onder controle houden maar zonder controleur?
In een tweede artikel over smart contracts gaat Arnoud Engelfriet nader in op deze laatste vraag.