Voor het zomerreces verscheen er een column op deze plaats, waarin werd gesproken over bankiers en advocaten met een antisociale persoonlijkheidsstoornis. Kort daarna volgde ik een lezing over onder meer het gebrek aan empathisch vermogen bij leiders van grote bedrijven die door een crisis gaan. Weer kort dáárna verscheen er een bericht op deze site over de verliezen die er op de Zuidas worden geleden. Wat dit allemaal met elkaar te maken heeft? Here’s Johnny!
Door Max Wohlgemuth Kitslaar
Jack Nicholson speelt vaak glansrollen als het gaat om het vertolken van psychopaten op het witte doek. Maar ook in de echte wereld lopen er Jack Nicholsons rond, zelfs op de werkvloer en in de bestuurskamer. Helaas zijn ze niet altijd op het eerste gezicht makkelijk te herkennen.
Psychopathie is een persoonlijkheidsstoornis waarbij een individu immoreel en antisociaal gedrag, gebrek aan empathie, egocentrisme en een gebrek aan leren van gemaakte fouten laat zien.
Over de symptomen en de excessen wordt al eeuwen geschreven, maar pas begin 1800 zou Philippe Pinel de eerste beschrijving ervan hebben gegeven. In 2000 heeft de Britse forensisch klinisch psycholoog David Cooke een model ontwikkeld, waarin psychopathie wordt vastgesteld door middel van drie factoren. Een psychopaat:
1. gebruikt een arrogante en misleidende stijl in het interpersoonlijk gedrag. Hij is een gladde charmeur en ervaart een zekere grandiositeit. Daarnaast maakt hij gebruik van leugens en bedrog.
2. heeft een gebrekkige affectieve beleving. Hij is ongevoelig en ervaart weinig tot geen schuldgevoelens en/of verantwoording voor zijn daden.
3. heeft een impulsieve en onverantwoordelijke gedragsstijl, inclusief snelle verveeldheid, onverantwoordelijkheid, parasitisme en de afwezigheid van doelen.
Volgens Cooke is crimineel gedrag an sich geen eigenschap van een psychopaat, hoewel het wel correleert en wellicht zelfs een consequentie kan zijn. (Waar hierboven overigens van “hij” wordt gesproken, kan ook “zij” worden gelezen. Hoewel er statistisch gezien meer mannelijke psychopaten dan vrouwelijke zijn.)
Naast bovenstaande factoren kwam in enkele case studies naar voren dat psychopaten weinig moeite mee hebben om zichzelf openlijk tegen te spreken. Bovendien geven ze anderen de schuld van hun falen.
De succesvolle psychopaat scoort hoog op factoren 1 en 2, en laag op 3. Dit zijn de echte “snakes in suits”. Ze zijn niet neurotisch of psychotisch, maar juist kalm, cool en bedaard en gebruiken vaak instrumentele agressie om hun doel te bereiken. Hoe kan het trouwens ook anders bij iemand met een gebrek aan empathie. Ze plegen geen echte misdaden, of worden in ieder geval nooit (of zelden) gepakt. De psychopaten die wel gepakt worden, scoren ook hoog op factor 3.
Vanmorgen reed ik in een taxi door Londen langs de City, denkend aan al die suits die daar werken. Allemaal jongens die het buitengewoon goed doen in de zakenwereld en die buitengewoon veel geld verdienen. Mijn gedachten schoten toen van die bankiers, naar Berlusconi, naar DSK, en naar de Zuidas. Nu zeg ik natuurlijk niet dat er op de Zuidas allemaal psychopaten aan de top staan. Maar psychopathie hoeft zeker geen beperking te zijn van je carrière. Integendeel.
Wat ik me tegelijkertijd afvroeg toen ik in die Londense taxi zat, is wat er gaat gebeuren nu de winstcijfers op de Zuidas een stuk minder florissant zijn dan jarenlang het geval was. Een kat in het nauw maakt rare sprongen.
Laten we maar hopen dat Jack Nicholson alleen op het witte doek voorbij blijft komen.