Wel eens van Maxwell’s Demon gehoord? Het is een beroemd gedachte-experiment, ontworpen om Newton’s tweede wet van de thermodynamica te weerleggen. Die wet stelt dat de entropie in systemen altijd toeneemt. Warmte stroomt naar het koude systeem en mengt zich totdat een stabiele en homogene temperatuur is bereikt. Entropie wordt zo maximaal.
Door Juriaan Mensch
Maxwell’s demon is een poging tot het ontwerpen van een entropievrij systeem. De demon – naar Jaron Lanier – is een figuurtje dat per molecuul de energie meet en een deurtje opereert tussen de twee systemen. De demon laat de moleculen van het ene naar het andere systeem, en scheidt de twee soorten, zodat alle ‘hete’ moleculen zich in het ene systeem bevinden, en de ‘koude’ in het andere systeem. Voila, entropie bestreden. Het is slechts een kwestie van de juiste informatie over de moleculen tot je beschikking hebben.
Waarom dit natuurkundig verhaaltje? Dit berichtje op Bloomberg van vorige week: Robots managen al $400 miljard aan fondsen.
Mark my words – de robots zullen de oorzaak zijn van de volgende financiële crisis.
$400 miljard stelt misschien nog niet zoveel voor, maar dat gaat snel veranderen. Een wapenwedloop is al aan de gang. De totale investering door de financiële industrie in artificiële intelligentie (AI) is al vele malen groter dan het totale budget van de 100 grootste universiteiten die zich met AI bezig houden.
Ondernemingen, vooral die zwaar leunen op informatie technologie en big data, zoals banken en verzekeraars, dromen van het creëren van een Maxwell’s Demon: de perfecte business, geoptimaliseerd, efficiënt, dominant in de markt en zonder entropie. Degene met de grootste computer, en dus de beste informatie wint, is de gedachte. Deze kortzichtige religie van het techno-optimisme en berekende perfectie, vindt al een tijdje zijn weg in de wereld van de wired markets.
Maar die perfectie is een illusie. Door de abstracte materie van digitale informatie en krachtige computers lijkt het alsof de perfectie van de pure wiskunde naar de echte wereld gebracht kan worden. Maar entropie kun je niet wegrekenen. Want informatie verwerken en vergaren over de moleculen (lees: mensen, aandelen, markten etc.) kost energie. Maxwell’s Demon is zelf de oorzaak van de entropie, want het onttrekt energie uit het systeem om te kunnen werken.
In ondernemerstermen is risico of onzekerheid een vorm van entropie. Dat risico buiten de grenzen van je bedrijf naar anderen duwen is nu nog onderdeel van goed ondernemerschap, en iets waar advocaten vaak hun brood mee verdienen. Ontzorgen heet dat, want risico wordt buiten de cognitieve horizon geduwd, uit het bedrijf. Mijn probleem wordt iemand anders probleem. Uit het zicht, dus opgelost.
Helaas bestaat er niet zoiets als een bodemloze put waarin je risico kunt blijven dumpen. Risico verdwijnt niet, maar wordt gewoon verplaatst.
Herinnert u zich de vorige crisis nog? Die van gisteren? Die werd ook veroorzaakt door het verschuiven van risico totdat niemand meer wist waar het was en wie de eigenaar van het risico was. De innovatie, met complexe financiële producten, verpakte hypotheken, werden ooit ontworpen om risico te vermijden, maar werden samen met ontoereikende regulering de oorzaak van de problemen.
Wat nu gebeurt is precies hetzelfde, maar dan anders. Dit computational capitalism concentreert alle rijkdom in de handen die paar mensen met de grootste computers en de beste algoritmes, maar de rest van de keten absorbeert het risico en verarmt. Het voegt dus niks toe, creëert geen echte waarde, het holt alleen maar uit. Winst bestaat slechts op de korte termijn, omdat het systeem waaruit het zijn winst haalt op de lange termijn wordt vernietigt. Maxwell’s Demon pleegt roofbouw op het systeem.
Het zal nog wel even duren voordat de banken en verzekeraars de advocaat vragen om het contract en de juridische component van het complexe financiële product ook in code aan te leveren, zodat het real-time met andere financiële smart contracts kan communiceren en handelen als een autonome zelfsturende robotorganisatie. Maar de techneuten die ik laatst interviewde zeggen dat de general counsels van de grootste financiële instellingen ter wereld op dit moment deze oplossingen bekijken.
Ik roep nu al de advocatuur op om zeer kritisch te zijn op deze ontwikkelingen in de financiële wereld. Werk niet als schapen mee, maar vorm zelf een lange termijnvisie en hou de cliënt het maatschappelijk belang voor. Dit computational capitalism is een Maxwell’s Demon. De perfecte business bestaat niet.