De kerfstok, zegt u dat wat? Vroeger bestonden daarvan twee soorten. Die ene, waar het spreekwoord van is afgeleid, was de lat in de kroeg waarop je consumpties werden bijgehouden. Op enig moment moest je dan de zo bijgehouden drankschuld aflossen. De andere soort was een wettelijk geregeld bewijsmiddel. Pas met de invoering van het nieuw BW, per 1 januari 1992, is de kerfstok uit de wet verdwenen.
Georg van Daal, advocaat te Den Haag
Die kerfstok was een over de lengte in tweeën gespleten lat. In het Nederlands bestaat voor die helften geen woord. De Fransen, uit wier Code Civil wij het artikel over de kerfstok hadden gekopieerd in ons Burgerlijk Wetboek, noemen de ene helft taille en de andere échantillon. Bij verkoop van handelswaar had de leverancier de taille en de koper de échantillon. Bij iedere leverantie zetten zij dan op de bijeengehouden helften een kerf dwars over de beide helften, waarna ieder zijn helft weer onder zich nam. Zo ontstond een bewijsmiddel over leveranties, dat zij uitsluitend samen konden wijzigen.
De Nederlandse rechtsgeleerde literatuur, ook de zeer oude, heeft dit toch zo interessante onderwerp stiefmoederlijk bedeeld. Nu werk ik gelukkig op een kantoor waar men de Franse achttiende- en negentiende-eeuwse rechtsliteratuur als nog steeds belangrijke rechtsbronnen beschouwt. Daarin heb ik dus het een en ander kunnen lezen over de kerfstok als bewijsmiddel.
Je kunt heel wat gedachten spinnen bij die juridische kerfstok, waarvan de naam helaas enigszins is besmeurd door de uitwassen rond van zijn niet-juridische naamgenoot in de horeca. Wie het Frans beheerst en de details wil lezen, is welkom bij mij op kantoor. Dan kunt u bijvoorbeeld lezen dat de houder van de taille een iets betere bewijsrechtelijke positie had dan die van de échantillon.
Waar ik het over wil hebben is de idee achter de kerfstok. Dat is namelijk dat een systeem is ontworpen, waarbij alle betrokkenen beschikten over actueel bijgehouden identieke en transparante grootboeken, waarin zij geen eenzijdige wijzigingen kunnen aanbrengen. En nu niets in de weg staat aan het in meer dan twee delen splitsen van een brede lat, kunnen ook meer dan twee partijen aan die systematiek deelnemen. Bijvoorbeeld twintig deelnemers zouden daardoor kunnen beschikken over twintig afzonderlijke maar identieke administraties. Daarin kunnen dan slechts langs een afgesproken weg veranderingen optreden, terwijl een deelnemer of een paar daarvan een eenmaal doorgevoerde verandering niet achteraf kunnen wijzigen.
En dan zijn we aangekomen waar ik naartoe wilde. De juridische kerfstok was namelijk niks anders dan een blockchain avant la lettre, namelijk transparante administratie, waarbij die administratie niet door één of een aantal van de deelnemers kan worden gewijzigd.
Nu vraagt u zich wellicht af wat een blockchain is? Daarover is op deze plaats door een collega columnist al eens – mijns inziens deels té – enthousiast geschreven. Welnu, een blockchain is niks anders dan een moderne kerfstok. Het is in code geschreven computerprogrammatuur, bij het gebruik waarvan iedere deelnemende zelfstandige computer een volledig grootboek van mutaties bijhoudt. Met andere woorden, je kunt in een blockchain prima alle mutaties doorvoeren waarvoor de code dat mogelijk heeft gemaakt, maar na dergelijke – wat ik maar noem – positieve mutaties, kunnen deelnemers die mutaties niet meer ongedaan maken. Immutable ledgers, heet dat in het andere Nederlands. Een beetje gekke naam, dat ‘overanderlijk’, want ze zijn juist wél veranderlijk, juist en ook door handelingen van enkelingen, maar alleen voor zover de code dat toestaat.
In alle andere gevallen verhindert het feit dat alle grootboeken op alle – bijvoorbeeld – miljoenen deelnemende computers identiek moeten zijn, eenzijdige veranderingen door enkele deelnemers. De bekendste toepassing van blockchain technologie is de bitcoin. Anders dan velen lijken te denken kan de blockchain technologie prima bestaan zonder bitcoin. De bitcoin is voor zijn bestaan echter wél 100% afhankelijk van blockchain technologie.
Het zal u wellicht niet zijn ontgaan dat tal van hipsters (inderdaad, mét baard, en als ze zichzelf héél bijzonder vinden, ook nog met paardenstaart) en niet-hipsters in de blockchain technologie het nieuwe manna uit de hemel zien. Het lijkt de zoveelste technologie die volgens zijn aanhangers de wereld definitief en nu dan toch eindelijk écht waar, een geweldige plaats gaat maken. Wie zich echter enigszins in de blockchain verdiept, ziet dat deze technologie qua transparantie in allerlei projecten vooral nog overeenkomsten vertoont met die bekende garderobe van de keizer, in plaats van iets anders.
In het Engels heet een kerfstok tally-stick. Ondanks dat de Britten – ook historisch – toch verwoede drinkers lijken, heeft dit woord daar géén pejoratieve betekenis gekregen. Laten we rond de blockchain dan ook vooral de Engelse terminologie handhaven, zodat Nederlanders de betekenis ervan niet kunnen verschuiven.
Anders dan u wellicht van me gewend bent, denk ik namelijk dat het met de blockchain nog wel wat gaat worden. Voordat het zover is, zullen we de komende jaren nog wel heel wat kaf tussen het koren moeten uitblazen. Maar ik ben mild optimistisch en ga de blockchain nog scherper in het vizier houden.
En zo rond googelend trof ik zelfs een Engelse onderneming aan die puur administratieve en commercieel haalbare blockchain diensten levert. De naam van hun bedrijf? Tallysticks.