Een nieuw dieptepunt. Een kille sanering. Teleurstellend en vaag. ‘VVD-minister gelooft in sprookjes.’ Met deze en andere scherpe bewoordingen veroordeelt de advocatuur de kabinetsplannen voor de vernieuwing van de gesubsidieerde rechtsbijstand, zoals afgelopen vrijdag gepresenteerd door minister Dekker voor Rechtsbescherming.
Volgens het kabinetsplan ‘Contouren herziening stelsel gesubsidieerde rechtsbijstand’ blijft het budget voor het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand 400 miljoen euro per jaar. Er komt geen geld bij – 127 miljoen extra per jaar zou nodig zijn volgens de commissie Van der Meer – maar er wordt ook niet op gekort. Voor extra geld kijkt Dekker nadrukkelijk naar de commerciële advocatuur, van wie best een maatschappelijke tegenprestatie verwacht zou mogen worden.
Het vernieuwde stelsel moet een ‘poortwachter’ krijgen, die kritisch bekijkt welke zaken in aanmerking komen voor gefinancierde rechtsbijstand. Een onafhankelijke instantie moet bepalen of rechtsbijstand ‘echt nodig is’ of dat een andere vorm van hulp kan volstaan. Intussen moeten advocaten en andere rechtsbijstandverleners een vergoeding krijgen voor de oplossing die zij bieden, en niet om te procederen. Het kabinet introduceert rechtshulppakketten, waarin een vaste prijs wordt gekoppeld aan de behandeling van een probleem, bijvoorbeeld met bijstand door een advocaat of toegang tot een mediatior.
Voor rechtzoekenden wil het kabinet meer en betere informatie beschikbaar maken, zowel online als bij juridische spreekuren in de buurt, bijvoorbeeld in bibliotheken of wijkcentra. ‘Daar zitten hulpverleners die het juridische aspect van een probleem herkennen en ook de weg weten in het plaatselijke hulpaanbod,’ aldus Dekker. ‘Daardoor ontstaat een betere koppeling tussen het juridische en sociale domein.’
De minister steekt in zijn plan de hand iets in eigen boezem: de overheid moet kritisch naar zichzelf kijken, stelt hij. Hiermee haakt hij in op de kritiek van onder meer advocaten dat 60% van de gefinancierde rechtszaken tegen de overheid wordt gevoerd. ‘Te vaak benaderen overheidsinstanties burgers te formalistisch, terwijl een meer informele aanpak leidt tot minder escalatie,’ aldus Dekker. Komt een zaak toch voor de rechter en de overheidsinstantie verliest, dan moet hier een hogere proceskostenvergoeding tegenover staan. Het kabinet ziet dit als ‘stok achter de deur om onnodige procedures te voorkomen’.
NOvA: ‘nieuw dieptepunt’
Reacties vanuit de advocatuur zijn unaniem fel en afwijzend. De Orde van Advocaten (NOvA) spreekt van ‘een nieuw dieptepunt’ inzake het dossier rechtsbijstand, vreest verdere beperking van de toegang tot het recht en noemt de plannen een minister voor rechtsbescherming onwaardig. ‘De overheid lijkt het waarborgen van de toegang tot het recht niet meer als haar taak te zien,’ aldus de NOvA. ‘De minister lijkt daarmee te kiezen voor een kille sanering ten koste van de rechtzoekenden met een kleine beurs’.
De Nederlandse Vereniging van Jonge Strafrechtadvocaten (NVJSA) noemt de kabinetsplannen ‘op geen enkele wijze uitgewerkt, vaag en met een hoog gehalte aan onzekerheid’. Het ergert de NVJSA bovendien dat er ‘niets specifieks wordt opgemerkt ten aanzien van het strafrecht, terwijl dit de grootste gebruiker van het stelsel is’. Als enig lichtpuntje noemt de vereniging dat de vergoedingen per 1 januari 2019 worden geïndexeerd. ‘Dat maakt dat er liefst bijna 3 euro per punt bijkomt, een druppel op een gloeiende plaat.’
Volgens de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland (VSAN) is het voorstel van Dekker afkomstig uit ‘Sprookjes Wonderland’. In een persbericht schrijft de VSAN dat het ‘VVD-beleid erop gericht om mensen aan de onderkant ervan af te houden hun recht te zoeken’. De vereniging voorspelt in haar reactie echter wel dat dit ‘zoveelste plan ook wel in de prullenbak zal verdwijnen’.
‘Dekker kent gedragsregels advocatuur niet’
Ook individuele advocaten tonen zich op Twitter getergd over de plannen van Dekker, en schromen niet zijn kennis van het veld ter discussie te stellen. “Het is schokkend om te zien dat nota bene de minister zijn eigen beleidsterrein niet kent,” aldus advocaat Lucien Nix in een kritische Twitter-draad. “Als je een zaak met adviseren en bemiddelen kunt oplossen, dan krijg je weldegelijk betaald, zij het in een aantal gevallen iets (tot 25%) minder dan bij een volledige procedure.” Ook familierechtadvocaat Sandra Verburgt onderstreept dit: ‘Sander Dekker heeft de gedragsregels advocatuur nog nooit gelezen. Gedragsregel 5 bepaalt immers al dat een minnelijke regeling de voorkeur verdient’.
“Deze man snapt er helemaal niets van,” twittert strafrechtadvocaat Janbart Kalk. “Solidariteit van commerciele kantoren? Rechtsbescherming is een taak van de overheid. Inzet advocaat stagiaire? Die kunnen we niet aannemen, financieel onhaalbaar. Gegarandeerd nog meer (onderbetaald) werk? Nee dank je.”