Advocaten hebben zich op vrijwel elk rechtsgebied verenigd in specialisatieverenigingen, waarvan de NOvA er officieel 31 heeft geregistreerd. Met de invoering van de Omgevingswet op 1 januari 2024, staat de Vereniging van Milieurecht Advocaten (VMA) voor uitdagende tijden.

Pas een maand geleden is Rachid Benhadi (43) begonnen als voorzitter van de Vereniging van Milieurecht Advocaten (VMA). Er gebeurt momenteel veel binnen het vakgebied, met als belangrijkste gebeurtenis de inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2024. De complexe wet, waarover jarenlang is gesteggeld, bundelt 26 wetten en tal van (ministeriële) regelingen en voorschriften over de fysieke leefomgeving. Sommige bestaande wetten zijn volledig opgegaan in de Omgevingswet, andere zijn gedeeltelijk geïntegreerd.

‘De Omgevingswet houdt natuurlijk onze leden bezig’, vertelt Benhadi, werkzaam bij Hekkelman Advocaten. En met reden. Oud-premier Mark Rutte noemde de wet ‘de grootste wetgevingsoperatie sinds de herziening van de Grondwet in 1948’. Maar de ontwikkeling van de wet ging niet bepaald zonder discussie. De invoering werd verschillende keren uitgesteld vanwege de complexiteit en problemen met de ondersteunende ICT, het zogeheten Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO).

Omgevingsplannen

Volgens Benhadi zijn de VMA-advocaten goed voorbereid op de Omgevingswet. ‘Wij hadden erop voorgesorteerd en tijdens corona een leergang Omgevingswet opgetuigd. In een stuk of tien online bijeenkomsten van een paar uur hebben we veel facetten van de Omgevingswet voor onze leden uiteengezet. Daarnaast hebben we met een aantal VMA-advocaten en een aantal mensen van verschillende universiteiten in november 2023 een boek gepubliceerd: Op weg naar de Omgevingswet met de VMA. En we blijven lezingen en cursussen organiseren rondom de Omgevingswet.’

‘Komt een milieudelict voor de strafrechter dan werken er doorgaans twee advocaten samen: de milieurechtadvocaat en de strafrechtadvocaat’

Met de Omgevingswet hebben gemeenten meer beleidsvrijheid gekregen voor maatwerk. ‘Allerlei milieuregels zijn op 1 januari overgeheveld naar gemeenten. In de praktijk is er discussie voor welke activiteiten die specifieke milieuregels gelden en voor welke niet. De eerste interessante uitspraken van de Raad van State over de wet komen nu binnen. Vanaf 1 januari kennen we geen bestemmingsplannen meer en hebben we het over omgevingsplannen. Maar er zijn natuurlijk oude bestemmingsplannen nog in procedure. In welke gevallen mag je terugvallen op het oude recht of moet je dan het nieuwe recht toepassen? De Raad van State heeft hier in twee veelomvattende uitspraken wat meer duiding gegeven aan overgangsrecht. Er zullen nog meer uitspraken volgen.’

Strafrecht

‘Het milieurecht omvat natuurlijk meer dan de Omgevingswet’, vervolgt Benhadi. ‘De koppeling met het Europees recht en de doorwerking daarvan naar Nederland blijft een interessante ontwikkeling in ons vakgebied. Met Europees recht bedoel ik ook de jurisprudentie van het Hof van Justitie, zoals het AquaPri-arrest van november 2022. Het is een ingewikkeld maar belangrijk arrest over de beoordeling van eerder vergunde installaties. Een andere interessante ontwikkeling betreft de implicaties voor Nederland van de Kaderrichtlijn Water (KRW), een richtlijn vanuit de Europese Unie. Vanaf 2027 moeten wij als lidstaat voldoen aan allerlei eisen ten aanzien van de waterkwaliteit van schoon en gezond oppervlaktewater. Daar zullen ongetwijfeld discussies gaan spelen. Want wat heeft de richtlijn voor gevolgen voor afgegeven vergunningen?’

Een milieurechtadvocaat moet natuurlijk kennis hebben van bestuursrecht, maar ook kennis van civiel recht en met name het strafrecht is belangrijk. ‘Je ziet steeds vaker dat milieurechtelijke discussies worden uitgevochten via de civiele rechter of de strafrechter. Bijvoorbeeld als het handelen in strijd is met de milieuvergunning en de officier van justitie uiteindelijk overgaat tot vervolging. Doorgaans is het een economisch delict waar forse boetes op staan die de strafrechter kan opleggen. Iets doen wat niet vergund is, is illegaal. Denk aan illegale lozingen, illegale dumpingen van bijvoorbeeld drugsafval. Komt een milieudelict voor de strafrechter dan werken er doorgaans twee advocaten samen: de milieurechtadvocaat en de strafrechtadvocaat. Want de strafrechtadvocaat heeft onvoldoende kennis van het milieurecht. En de milieurechtadvocaat heeft onvoldoende kennis van het strafrecht. Dus die kunnen niet zonder elkaar. Maar enige kennis van andere rechtsgebieden is wel gewenst.’

Taaie kost

Benhadi noemt het milieurecht dan ook ‘rechtsgebied overstijgend’. Wat vindt hij er zelf het interessantst aan zijn vakgebied? ‘De technische discussies. Hoe meet je bijvoorbeeld de luchtkwaliteit? Hoe beoordeel je de aanvaardbaarheid van de geluidsbelasting of stankoverlast? Wanneer is er sprake van echt hinderen? Hoe ga je dat toetsen? Langs welke maatstaf ga je dat beoordelen? Met welk model en met welke beoordelingsmaatstaven? En is de beoordelingsmethode die je gebruikt, of de techniek die je gebruikt, wel de juiste techniek? Dat soort vragen boeit mij enorm.’

‘Er heerst het vooroordeel dat milieurecht taaie kost is, ingewikkeld en heel specialistisch. We hebben binnen de VMA-discussie gevoerd over verbreding van onze vereniging. Er zijn meer advocaten nodig, maar het vakgebied is complex. Bovendien moet je, als je als jonge advocaat wil worden opgeleid, een kantoor vinden dat dit echt beheerst en toepast, terwijl het aantal gespecialiseerde kantoren afneemt. Onze leden verzorgen in het hele land cursussen en doceren op universiteiten, we werken samen met opleider CPO en de Grotius Academie. Het zou mooi zijn als we daar meer de jonge advocaten weten te bereiken.’

Voorwaarden lidmaatschap

De VMA is in 1991 opgericht en heeft 120 leden, waarvan 28 aspirant-leden. Leden moeten minimaal drie jaar advocaat zijn en zeven jaar ervaring in het milieurecht hebben en aantoonbaar specialist zijn binnen dat vakgebied. ‘Dat heeft ook te maken met het feit dat het milieurecht natuurlijk complex is. Milieurecht doe je er niet bij, maar moet je dagelijks beoefenen.’ Elk lid moet een minimaal aantal PO-punten halen tijdens VMA-cursussen. Verder organiseert de vereniging inhoudelijke bijeenkomsten en jaarlijkse uitjes naar bedrijven.