Advocaten hebben zich op vrijwel elk rechtsgebied verenigd in specialisatieverenigingen, waarvan de NOvA er officieel 31 heeft geregistreerd. Job Knoester, voorzitter van de vereniging van tbs-advocaten, werpt dit keer een blik achter de schermen.
Het is maar een klein clubje, want de vereniging van tbs-advocaten telt 45 leden. “Het zijn er, inclusief onze ereleden Wim en Hans Anker, een stuk meer dan dat we bij onze oprichting in 2017 hadden verwacht”, vertelt voorzitter Job Knoester, advocaat bij KVA Advocaten. “Sterker nog: we vroegen ons af of we wel een vereniging moesten oprichten. We wilden voorkomen dat we te klein zouden zijn om allerlei activiteiten te organiseren, maar dat is gelukkig niet het geval gebleken.”
Knoester besloot destijds met een aantal andere advocaten de vereniging op te richten vanwege gebrek aan tbs-kennis binnen het strafrecht. “Ik werd regelmatig gebeld door advocaten die, soms vanuit de auto op weg naar een rechtszitting, vroegen: ‘Ik heb straks een tbs-zitting. Hoe zat het ook alweer?’ Of advocaten polsten mij of ik het hoger beroep wilde doen nadat de rechtbank gevangenisstraf met tbs had opgelegd. Bij rondvraag bleek dat veel meer tbs-advocaten hier tegenaan liepen. Zo kwamen we op het idee om een vereniging op te richten met als hoofddoel kennis vergroten.”
Raad voor Rechtsbijstand
“Laat ik vooropstellen dat er heel goede advocaten algemeen strafrecht zijn, die hun werk voor hun cliënt uitstekend hebben gedaan en zich echt in de juridische criteria van tbs hebben verdiept”, vervolgt Knoester. “Maar er komt een hoop kijken bij tbs en er staat veel op het spel voor deze cliënten. Ik vind het opmerkelijk dat advocaten tbs-verlengingen mogen doen zonder dat er kwaliteitseisen aan hen worden gesteld. Het gaat immers over extreem lange vrijheidsbeneming. Als vereniging pleiten wij al langer bij de Raad voor Rechtsbijstand voor het invoeren van specifieke eisen voor advocaten bij toevoegingen waarbij sprake is van tbs.”
Volgens de meest recente cijfers van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) zaten er in 2022 1536 mensen in tbs. Het aantal opleggingen van tbs is bovendien gestegen: volgens de Raad voor de rechtspraak van 252 in 2019 naar 359 vorig jaar.
“In mei 2024 stonden er meer dan 180 veroordeelden op de wachtlijst voor een behandeling. Zij verblijven in de gevangenis, terwijl hun straf er al op zit. Er is een capaciteitsprobleem. Door toedoen van toenmalig staatssecretaris van Justitie Fred Teeven zijn drie tbs-klinieken gesloten. Daar bovenop is de gemiddelde behandelduur opgelopen. Die was bijna acht jaar en is nu negenenhalf jaar. De doorstroom stokt en verstopt.”
Tbs-oplegging
Knoester vermoedt dat de zaak Anne Faber in 2017, toevalligerwijs ook het jaar van de oprichting van de vereniging, een keerpunt is geweest. “Michael P. had een paar jaar voordat hij Anne Faber om het leven bracht een aantal gruwelijke verkrachtingen gepleegd, maar daarvoor geen tbs gekregen. Veel rechters zijn sinds de zaak Anne Faber meer gaan beseffen dat ze ook zonder dat een verdachte meewerkt aan psychologisch onderzoek tbs kunnen opleggen. We horen van onze leden die zaken overnemen dat cliënten, nadat ze onderzoek weigerden, verbaasd zijn over hun tbs-oplegging. Als we vragen waarom ze niet meewerkten, antwoordt een cliënt vaak: ‘Op advies van mijn vorige advocaat’.”
‘Veel van mijn cliënten hebben niemand meer. Dan is het bijna een feestje als hun advocaat komt’
“Als verdachten wel meewerken aan onderzoek ontstaat er echter ook een kans op een lichtere maatregel. Met een tbs-oplegging sta je in hoger beroep 3-0 achter. Ik stop bij een cliënt altijd heel veel tijd in het uitleggen dat tbs een goed werkend systeem is, maar dat er ook nadelen zijn. Op basis daarvan kiezen we een goede strategie. Cliënten willen niet in herhaling vallen.”
Voorzitterhamer
Knoester had in 1997 zijn eerste tbs-cliënt. “In die tijd werd je als advocaat breed opgeleid. Ik ben mij gaan verdiepen in het tbs-recht en het snijvlak met psychologie en psychiatrie. Ik ben veel gaan lezen, heb trainingen gevolgd en ben gaan praten bij klinieken, het ministerie van Justitie & Veiligheid en met de rechterlijke macht. Ik wilde weten wat voor soort tbs-afdelingen er bestaan, hoe een instelling eruitziet en hoe een overname- of opnameprocedure werkt.”
“Twee keer per jaar organiseren we een lezing, bijvoorbeeld door een psychiater, een officier van justitie of een reclasseringsmedewerker. Daarnaast overleggen we enkele keren per jaar met ambtenaren van ministeries en inspecties. Wanneer er nieuwe wetgeving aankomt, dienen we een position paper of beleidsstandpunt in. We hebben ook bijeenkomsten op locatie. Vorig jaar gingen we naar een tbs-kliniek in Antwerpen en in september gaan we op bezoek bij het Pieter Baancentrum en de Oostvaarderskliniek. En we hebben een WhatsApp-groep voor het stellen van vragen. Dat kan omdat we een kleine vereniging zijn.”
Vergiftigen
Volgens de statuten moet Knoester volgend jaar zijn voorzittershamer neerleggen. “Ik hoop dat ik dan ook wat aan de beeldvorming in de maatschappij over tbs heb kunnen veranderen. We moeten zuinig zijn op het systeem. Mensen die een goede behandeling hebben doorlopen, hebben gemiddeld drie tot vier keer minder kans op recidive voor dezelfde type delicten. Het zijn mensen, meestal mannen, met een extreem onveilige jeugd. Het is geen excuus om in het leven dan maar verkeerde keuzes te maken, maar er zit wel een verhaal achter. Waarom heeft de ene mens een beetje geluk en glijdt de ander af? Dat fascineert mij.”
“Toen ik als 27-jarige voor de allereerste keer in de tbs-kliniek Veldzicht in het Overijsselse Balkbrug kwam, deed het mij een denken aan een omheind Center Parcs. Het was een bijzondere wereld. In de spreekruimte kreeg ik een dienblad met limonade, cola, erwtensoep, saucijzenbroodjes en roze koeken. Ik was even bang dat ik plekke zou worden vergiftigd. Maar kennelijk had de cliënt naar kantoor gebeld om te vragen wat ik lekker vond. Veel van mijn cliënten hebben niemand meer. Dan is het bijna een feestje als hun advocaat komt.”
Voorwaarden lidmaatschap
De vereniging voor tbs-advocaten heeft een aantal voorwaarden voor het lidmaatschap. Die zijn, onder andere, minimaal vijf jaar als advocaat ingeschreven staan op het tableau, minimaal twaalf keer per jaar rechtsbijstand verlenen in tbs-procedures en jaarlijks vier opleidingspunten halen op het gebied van tbs of forensische gedragswetenschap. En minstens één keer per jaar een verenigingsactiviteit bijwonen.
