Het thema van het jaarcongres van de Orde van Advocaten van vrijdag loog er niet om: de gehele rechtsstaat bevindt zich in een recessie, stelt de Orde. Deken Walter Hendriksen somt een reeks politieke maatregelen op die de recessie mede veroorzaakten en sociaal advocate Carrie Jansen doet er een schep bovenop (‘Teeven maakt de sociale advocatuur kapot’), maar de geplaagde staatssecretaris ziet het anders: “De rechtsstaat is niet in recessie, maar in progressie.”
Door Joris Rietbroek
Als de recessie er is, wordt deze goeddeels veroorzaakt door allerhande bezuinigingen en andere maatregelen die de Nederlandse kabinetten de afgelopen jaren troffen. Dus is het beeld van de knippende schaar consequent doorgevoerd binnen de muren van theater Spant! te Bussum, het decor voor het jaarcongres.
De bezuinigingen op de gefinancierde rechtsbijstand vormen uiteraard een terugkerend onderwerp gedurende de dag; het is een issue dat als geen ander leeft onder de aanwezige advocaten van kleinere kantoren, die op het congres veruit in de meerderheid zijn. Van de Houthoff Buruma-advocaat die het tijdens het slotdebat openlijk waagt te zeggen dat het volgens hem niet zo slecht gaat met de sociale advocatuur (‘de misstanden lijken mij vooral incidenten’), gaat daarom nog net niet de kop eraf.
Rechtsstaatparadox
In zijn dekenrede veroordeelt Hendriksen in scherpe bewoordingen hoe de overheid het strafrecht ‘misbruikt als politiek instrument.’ “Preventief fouilleren, cameratoezicht, betalen voor gevangenschap, het afdoen van strafzaken zonder dat advocatuurlijke bijstand is gewaarborgd; het zijn allemaal plannen die afbreuk doen aan onze Rechtstaat.” Maar ook buiten het strafrecht moet de burger die rechtsbescherming zoekt het ontgelden door hogere griffierechten en bezuinigingen op de rechtsbijstand, stelt de deken.
Hij spreekt van de ‘rechtshulpparadox’, ofwel het verschijnsel dat de toegang tot het recht in economisch zwaardere tijden verslechtert, terwijl de burger juist dan die toegang harder nodig heeft dan in welvarender tijden. “Ik zou daarnaast de ‘rechtsstaatparadox’ willen plaatsen. Ook rechtstaat en economische conjunctuur lijken niet met elkaar in balans door het uiteenlopen van vraag en aanbod. Vooral in tijden van economische tegenwind is de behoefte aan adequate rechtsbescherming het grootst. En juist dan meent de overheid te mogen zeggen: ‘nood breekt wet.’ Door de stapeling van maatregelen is het maar de vraag of de Nederlandse rechtsstaat sterker uit de crisis komt.”
Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Fred Teeven spreekt echter liever van progressie dan recessie, ‘met alle respect voor de bedenkers van het thema.’ “We leven in een vitale rechtstaat die aan verandering onderhevig is. Ook het vertrouwen in de advocatuur is onderhevig aan veranderingen,” zo maakt de staatssecretaris een handig bruggetje. “Dertig jaar geleden was er alle vertrouwen in advocatuur, notariaat of artsen, tegenwoordig hebben burgers meer twijfels. Ook de Tweede Kamer is kritischer geworden op de advocatuur, en ik denk dat dit deels terecht is. Maar ook al zijn er vragen zijn over de kwaliteit van de dienstverlening en de integriteit van de advocaat. dan is dit niet per se een teken van de recessie van de Rechtstaat. Dat is de tijdgeest; ook de politie, officieren van justitie en de rechterlijke macht krijgen meer maatschappelijke kritiek te verduren.”
Met die veranderende tijdgeest en het met veel strubbelingen tot stand gekomen nieuwe toezichtstelsel voor de advocatuur in het achterhoofd, adviseert Teeven de ruim 400 aanwezige advocaten om de advocatuur vooral toekomstbestendig te houden. “De Orde moet innovatie binnen de advocatuur blijvend agenderen. Met alleen de leus ‘handen af van de advocatuur’ gaat u het niet redden in de toekomst.”
Solidariteitsfonds
Hetzelfde geldt mogelijk voor de slogan ‘handen af van de sociale advocatuur’: de bezuinigingen op de gefinancierde rechtsbijstand gaan immers door, met als grootste klap 85 miljoen euro van het rijksbudget af in 2016. Reden voor Rotterdams advocate Carrie Jansen – in het verleden een graag geziene gast op radio en tv – om tijdens het slotdebat van het congres haar aanvankelijke stelling ‘Dit kabinet maakt advocaten het werken onmogelijk’ aan te dikken tot ‘Teeven maakt de sociale advocatuur kapot’. Het statement door de zaal met luid applaus en een zee van groene stemkaartjes wordt onthaald. “Ik zeg altijd: ‘een rechtsstaat is geen leuk links dingetje die bedacht is bij de borrel’,” zegt Jansen met haar welbekende vet Rotterdamse accent. “Dus kom niet aan met dat gelul dat we zelf maar moeten verzinnen hoe we aan die 85 miljoen euro komen. Ik heb wel wat beters te doen.”
Vooruit, sociaal advocaat Ton Rhijnsburger – hij verzorgt deze middag ook workshops met Jansen – oppert wel het idee om een soort solidariteitsfonds op te richten, bijvoorbeeld voor mensen die de eigen bijdrage al niet kunnen betalen. Maar wie dat moet bekostigen? Bureau Brandeis-oprichter en advocaat Christiaan Alberdingk Thijm heeft aan het slot van het debat wel een idee. Een boodschap aan de grootste kantoren van het land eigenlijk, al schitteren die op het congres goeddeels door afwezigheid. “De grote, commerciële kantoren mogen wel eens wat meer gaan betekenen voor de samenleving,” zegt hij.
Rhijnsburger zei iets soortgelijks eerder op de dag al op een directer manier: “Ik zou liever hebben dat bijvoorbeeld een Stibbe ons financieel steunt dan dat ik een artikeltje in de krant lees over Stibbe-stagiairs die 50 uur pro bono werken.”
Nagekomen: heibel over het afsluitende cabaret van de maaksters van tv-programma Toren C. De ietwat vulgaire humor en de manier waarop Raad van Advies-voorzitter Thom de Graaf op het podium werd behandeld, noopte de Orde tot het aanbieden van excuses.