Na jarenlange strijd, lijkt er een definitief einde te komen aan de adoptie van buitenlandse kinderen door Nederlandse wensouders. Saskia de Groot van SAP Letselschade Advocaten staat adoptiekinderen bij die slachtoffer zijn geworden van misstanden in de adoptiebranche. Zij zijn voorzichtig optimistisch.
Allereerst de achtergrond: waarom liggen interlandelijke adopties onder vuur? Sinds de jaren ’70 adopteerden Nederlandse wensouders ruim veertigduizend kinderen uit het buitenland. Daarbij werden regelmatig regels geschonden. Kinderen werden lang niet altijd vrijwillig afgestaan, geboorteaktes werden vervalst. Nederlandse ambtenaren wisten in vele gevallen van de fraude, maar knepen een oogje dicht of werkten er actief aan mee. Het gevolg is dat kinderen onder valse voorwendselen werden losgerukt van familie en hun land van herkomst. Door de vervalste papieren hebben zij niet of nauwelijks de mogelijkheid om op zoek te gaan naar hun biologische familie. Daar waar dat wel lukt, kost dat vaak enorm veel tijd en geld.
Staat aansprakelijk gesteld
In 2018 stelde SAP de Nederlandse staat aansprakelijk namens een groep geadopteerden. Ook andere kantoren spanden procedures aan. De staat heeft verantwoordelijkheid voor de misstanden altijd afgewezen. Hoewel er incidenteel succes wordt geboekt in de rechtszaal, oordelen rechters vaak dat het niet terecht is om met de ogen van nu naar procedures uit de jaren ’70 en ’80 te kijken.
In 2021 bracht de Commissie Joustra een vernietigend rapport uit over de wijdverspreide misstanden bij adoptieprocedures. De Nederlandse overheid was vanaf de late jaren zestig op de hoogte van adoptiemisstanden. Daarbij heeft de overheid verzuimd haar verantwoordelijkheden en verplichtingen na te komen en nagelaten in te grijpen wanneer daar aanleiding toe bestond. De snoeiharde conclusies leidden tot een tijdelijke adoptiestop.
Deze werd in 2022 gedeeltelijk ongedaan gemaakt. Minister Weerwind besloot toen om adopties uit Zuid-Afrika, Portugal, Thailand, Taiwan, de Filipijnen, Lesotho en Hongarije weer toe te staan. Een jaar later werd Bulgarije aan dat lijstje toegevoegd.
Toch lijkt het einde in zicht, nu een meerderheid in de Tweede Kamer de minister opdracht heeft gegeven om een plan te ontwikkelen voor het zorgvuldig afbouwen van interlandelijke adoptie.
Kinderbeschermingsmaatregel
Advocaat Saskia de Groot vormt samen met haar collega’s Mark de Hek en Sharon Soeltan Team Adoptie van SAP Letselschade Advocaten. Zij reageert op de Kamermotie en de reactie van de minister.
Wat is jouw eerste reactie op de aankondiging van minister Weerwind dat er per direct geen nieuwe interlandelijke adoptieprocedures worden opgestart?
“De eerste geluiden vanuit onze achterban zijn positief. Dit is de eerste stap op weg naar rechtvaardigheid. Juridisch gezien is adoptie een kinderbeschermingsmaatregel, maar in de praktijk zien wij de gevallen waarin het mis gaat. En als dat zo is, dan gaat het vaak ook echt wel heel erg mis, en ervaren mensen levenslang allerlei negatieve gevolgen daarvan. In het verleden was er ook een stop op buitenlandse adopties, maar minister Weerwind besloot adopties uit acht landen toch toe te staan. Daar was veel kritiek op: waarom die acht landen? Was het daar wel veilig?
Hoewel Weerwind de Kamermotie ontraadde, werd deze toch aangenomen en wordt hier nu uitvoering aangegeven. De stichting Interlandelijke Adoptiebemiddeling Nederland (IAN) die al in oprichting was, gaat er in ieder geval niet komen. Er zijn dus zeker positieve signalen.
Tegelijkertijd is er nog veel onduidelijk. Procedures die al in gang zijn gezet en waar mensen al een al een nummer hebben (Buitenlands Kind ter Adoptienummer, red.), die gaan vooralsnog door. Maar in september komt er een plan waarbij duidelijk wordt of dat ook echt zo is en hoe dat er dan uit gaat zien. We weten ook niet hoeveel mensen al zo’n nummer hebben.”
Schade
SAP Advocaten is gespecialiseerd in letselschadezaken. Als we dat in dit geval heel letterlijk nemen, wat is dan het letsel waarmee mensen zich bij jullie melden?
“Wij hebben bijvoorbeeld veel mensen die in de veronderstelling waren dat zij deel waren van een tweeling. Die komen er dan achter dat ze überhaupt geen familie van hun geadopteerde broertje zijn. Vervolgens komen zij er dan ook nog achter dat allerlei gegevens in de geboorteakte niet kloppen. Dan gaan ze op reis om hun familie te zoeken, en blijkt dat de moeder die op de afstandsverklaring helemaal hun moeder niet was. Dat was een ‘acting mother’, een vrouw die ervoor werd betaald om te doen alsof ze de moeder was. Dit zijn geen incidenten, veel afstammingsinformatie in de dossiers blijkt niet te kloppen.
Dat leidt tot identiteitsvragen: wie ben ik, waar kom ik vandaan? Maar ook de vraag, ben ik wel vrijwillig afgestaan? Dat heeft enorme impact. Want je kunt nergens beginnen met zoeken, omdat wat je dacht te weten niet waar is, en je weet niet of je moeder nog ergens zit te wachten tot je terugkomt. Er zijn namelijk ook verhalen over babyfarms en kinderroof. Dat zijn heftige dingen die bij onze cliënten tot veel leed en psychische klachten hebben geleid.
Ze lijden daarnaast financiële schade omdat ze allerlei kosten moeten maken die zijn te linken aan het frauduleuze deel van de adoptie. Zo willen geadopteerden soms hun geboortedatum of naam laten wijzigen. Tot nu toe draaien ze dan zelf voor de kosten daarvan op.”
In dezelfde week dat de minister een stop op nieuwe adopties aankondigde, oordeelde het gerechtshof Den Haag dat de staat niet onrechtmatig handelde bij een illegale adoptie in 1980. Verwacht jij dat rechters in de toekomst anders tegen deze zaken aankijken? Want deze stop lijkt toch een definitieve erkenning dat de misstanden tot op de dag van vandaag doorgaan.
“Deze uitspraak was erg teleurstellend. De Commissie Joustra was erg duidelijk dachten wij. De overheid wist in de late jaren ’60 al van de misstanden. Ze hebben weggekeken, daar waar ze hadden moeten ingrijpen. Nu komt er een stop en dat lijkt inderdaad erkenning te zijn dat de overheid niet kan waarborgen dat de adopties veilig gebeuren. Maar de recente uitspraken gaan juist weer uit van het idee dat je het handelen van de overheid moet zien in de tijdgeest van die jaren.
De uitspraak van het hof is natuurlijk erg teleurstellend voor de kinderen die daar de dupe van zijn geworden. Het hof geeft aan ‘We zien wel dat er sprake was van een afwachtende en passieve overheid, dat betekent nog niet dat er juridisch gezien onrechtmatig is gehandeld. Want we moeten niet met de wijsheid van achteraf kijken, maar het handelen beoordelen naar de maatstaven van toen.
Ik zou het wenselijk vinden als deze adoptiestop gevolgen heeft voor de zaken van adoptiekinderen, maar ik ben benieuwd of dat ook zo zal zijn. Er zijn wel moties aangenomen die zeggen dat de overheid tegemoet moet komen aan de adoptiekinderen die fouten uit het verleden willen rechtzetten. Als zij bijvoorbeeld namen willen aanpassen of een onjuiste geboortedatum willen corrigeren. Het ministerie zegt dat het daar nog een aparte reactie voor gaat opstellen, maar dat dat nog tijd kost. Tot nog toe hebben de geadopteerden nog geen enkele handreiking gehad. In tegendeel in de praktijk blijft de overheid doorprocederen, en staan de geadopteerden nog steeds in de kou.”
Lees ook:
