Wel eens ‘Kamp Zeist’ bezocht? Het is geen vakantiepark. Kamp Zeist, officieel PI Soesterberg, is een locatie waar we vreemdelingen opsluiten ‘ter fine van uitzetting’. Het zwaarbewaakte terrein is afgesloten met een gigantisch hoog hek, waar betrokken burgers bloemen in hebben gestoken. Goed bedoeld, maar als je hier als vreemdeling in een politiebusje wordt binnengereden lijkt die aanblik me ijzingwekkend: mijn god, gaan ze me hier levend begraven?
Door Trudeke Sillevis Smitt
Op het kale terrein staan cellenblokken met hoge, kleine raampjes, controleposten, bewakers in uniform. Bij het inchecken moet je je mobieltje inleveren. Tot voor kort moesten vreemdelingen vervolgens in hun blootje voor de bewakers gaan staan, buigen en hun billen uit elkaar doen. Dan konden de bewakers goed kijken of ze geen drugs bij zich hadden, of… ja wat eigenlijk? Ze komen daar toch niet als drugscrimineel, of als verdachte van een geweldsdelict? ‘Visiteren’ heet dat – ‘vernederen’ lijkt mij toepasselijker.
Vandaag precies vijf jaar geleden debatteerde de Tweede Kamer over vreemdelingendetentie. De Russische activist en asielzoeker Aleksandr Dolmatov had in een (Rotterdamse) vreemdelingencel zelfmoord gepleegd en de politiek was in rep en roer. Het moest menselijker, het moest beter georganiseerd.
Er kwamen inderdaad wat versoepelingen. Bodyscans vervingen de visitaties. De gedetineerden mogen niet één, maar minimaal twee uur per dag rondjes lopen op de luchtplaats. In plaats van om vijf uur ‘s middags komen de bewakers je nu pas ‘s avonds opsluiten in je cel, waar je tot de volgende ochtend moet blijven. En in plaats van twee mag je nu maximaal vier uur per week bezoek. Als je ondanks al die menselijkheid toch door het lint gaat, wacht nog wel de isoleercel – 23 uur per dag gekmakende eenzaamheid.
Volgens internationale regelgeving mag je vreemdelingen alleen opsluiten als je op geen enkele andere manier kunt voorkomen dat ze in het niets verdwijnen, en mag je hun vrijheid niet verder beperken dan nodig is voor het doel – uitzetting dus. Maar alles aan Kamp Zeist ademt straf, straf, straf. En anders dan een veroordeelde weet een vreemdeling niet hoe lang het gaat duren.
Mensenrechtenorganisaties trekken regelmatig aan de bel, er is sprake van internationale kritiek. Maar na de eerste verontwaardiging over Dolmatov verslapte de politieke aandacht. Er kwam een wetsvoorstel in 2015, maar dat ligt nog steeds bij de Tweede Kamer. Het voorstel biedt weinig soulaas. Vreemdelingendetentie blijft grotendeels op strafrechtelijke leest geschoeid. Visitatie blijft als wettelijke mogelijkheid bestaan. En intussen vraagt de VVD hoe het kabinet ervoor gaat zorgen ‘dat vreemdelingenbewaring juist geïntensiveerd wordt’. In Trouw stond vorige week dat de politici die indertijd moord en brand schreeuwden zich schamen dat ze het onderwerp hebben laten glippen.
En jullie, advocaten? Jullie zijn voor gedetineerde vreemdelingen vaak het enige aanspreekpunt tijdens hun straf zonder misdaad. Een recent rapport van de Radboud Universiteit laat zien dat jullie optreden in bewaringszaken (nog steeds) niet altijd even sterk is. Doe die zaken alleen als je er voldoende van weet. En bezoek je cliënten, vecht voor ze.
En de beroepsgroep? Er is de laatste tijd veel gedoe over de moraal van de advocaat. Als sociaal advocaten voor de Tweede Kamer demonstreren voor behoud van fatsoenlijke gefinancierde rechtsbijstand voel je aan de reacties dat men denkt: ja, ja, ook goed voor hun eigen portemonnee. En in Advocatie Magazine roept rechtsfilosoof Iris van Domselaar corporate advocaten op zich te committeren aan de ‘basale morele beginselen die ten grondslag liggen aan de democratische rechtstaat en die tot uitdrukking komen in internationale mensenrechtenverdragen’.
Het zijn díe beginselen die hier in het geding zijn. Er is sprake van structurele bestraffing van mensen die niets hebben misdaan. Daarop past een collectief antwoord van de beroepsgroep. Laten zien dat je staat voor die rechtstaatbeginselen zal je geloofwaardigheid versterken. Dus, advocaten: doe je werk, en laat van je horen.
Folkert Jensma, NRC, over de moraal
Laatste Kamerstuk met betrekking tot voorstel Wet terugkeer en vreemdelingenbewaring