Disclaimer: ik houd mezelf het recht voor om het oneens te zijn met wat ik opschrijf, en vaak ben ik dat ook. Mijn mening verandert regelmatig. Dat is de prijs die je betaalt voor nieuwsgierigheid, tolerantie voor niet-weten, ruimte in de geest maken voor ambiguïteit, paradox en conflicterende informatie. Ook doe ik een poging tot het openhouden van het hart, en waardeer ik zelfspot en humor. Ik ben niet mijn mening.
Door Juriaan Mensch
Helaas kom ik steeds vaker types tegen van wie de mening zodanig versmolten is met de identiteit dat elk rationeel argument, onderbouwd met feiten, door hen wordt ervaren als een ad-hominem. Zo ben ik weleens ‘progressieve’ vrienden verloren omdat ik uit probeerde te leggen dat ik voor restrictieve immigratie ben, omdat je anders PVV of soortgelijke partijen te groot maakt en zo moderne en progressieve waarden onder druk komen te staan, zoals nu gebeurt.
Of, omdat ik denk dat met kennis in het achterhoofd van de dynamiek en gelaagdheid van culturele evolutie en de negatieve invloed van cultuurrelativisme, het goed zou zijn om een gezond en inclusief conservatisme in Nederland in te bedden. Dat is goed voor de balans van het geheel, denk ik. Of dat je islamkritiek kunt hebben zonder xenofoob te zijn.
Maar nee, dat is te genuanceerd – ik ben dan een racist. De wereld blijft zo een lekker simpel verhaaltje voor ze, verdeeld in goed (hunnie) en slecht (ik).
Jammer, want goede verhalen, gebaseerd op diepere waarheid zijn belangrijk. Het controleren van het verhaal is de basis van macht. 1984 van George Orwell is natuurlijk de klassieker rondom dat thema. Het is de reden dat opperturk Erdogan journalisten opsluit, de Islamitische Staat alles wat aan de Sjiitische stroming in Islam herinnert probeert uit te wissen, China het internet censureert en Mark Rutte de MH17 doofpot dicht houdt. Social justice warriors proberen het verhaal te veranderen door de verwijdering van standbeelden of dekolonisatie van musea en schoolboeken.
Hoe goed bedoeld ook, het uitwissen van verhalen en culturele artefacts kun je niet doen zonder gevolgen. Die geven – hoe verwerpelijk een geschiedenis of religie inhoudelijk ook is – wel verbinding, richting en betekenis. Nietzsche, Carl Jung en Joseph Campbell begrepen het belang van het grote verhaal als metafysisch fundament onder een cultuur of de individuele psychologie.
Want met een dooie God ben je stuurloos, zit je opeens in een post-truth world, blijkt de samenleving van postmodern schuim gemaakt, en is iedereen op drift, paniekerig op zoek naar een LGBTQHTMLXYZBS identiteit naar keuze, of randgroepje dat tegen conflicterende verhalen van buitenaf verdedigd moet worden.
Door die onzekerheid lijkt name het archetype van de Held weer te worden geactiveerd. De social justice warrior is volgens mij een pathologische expressie van dat archetype. Net als de jihadist, Antifa-leden of de neonazi. Ze strijden allemaal voor het goede, vinden ze zelf. Maar ze hebben een tegenstander met een andere mening nodig als canvas voor projectie van het kwaad dat ze in zichzelf niet willen zien.
Wat die identiteitsgroepjes gemeen hebben is dat ze allemaal bloed-fucking-serieus zijn. Daarom zijn de John Olivers en Jon Stewarts tegenwoordig zo belangrijk. Het is opmerkelijk dat het deze komieken zijn die tegenwoordig het meest geloofwaardig overkomen, gezond verstand tonen en als betrouwbare nieuwsbron voor velen fungeren.
Wat misschien helpt om de boel te ontdooien is het massaal inzetten van dit soort narren. In sommige Amerikaanse indianenstammen was er de rol van de trickster, een soort hofnar. Dat was degene die geen belang bij een uitkomst had, maar de communicatie en verbinding gaande hield als er belangrijke beslissingen genomen moesten worden. Die nam vastgeroeste meningen op de hak, en zette grote ego’s voor gek als die te serieus dreigden te worden.
Humor is hét medicijn tegen de Serieuzen, de fundamentalisten, autocraten en (anti)fascisten. Denk aan Erdogan die een Duitse komiek achter de tralies wil hebben. Trump die Saturday Night Live aanvalt. Jihadisten die cartoonisten dood willen hebben. Ze vrezen de komiek niet voor niets het meest, want de lach is voor hen het begin van het einde.
Humor is misschien het enige wat ons nog kan losweken, nu feiten en de waarheid het niet meer lijken te doen.
Mijn excuses voor dit serieuze stukkie.