Interessant om te zien hoe we in Nederland langzaam het vertrouwen in elkaar verliezen. Gelukkig hebben we allerlei regels en wetten en de juiste mensen om dat vertrouwen weer te herstellen. Elke boete brengt ons weer dichterbij het Utopia van leefbaarheid en veiligheid.
door Juriaan Mensch
Het is misschien een beetje lullig, maar mijn cynisme wordt, als recent emigrant, langzaam vervangen door lichte Schadenfreude. Ik woon op een uurtje vliegen tegenwoordig, in Berlijn. De afstand en het vaak wisselen tussen twee landen maakt dat je de zaken soms een beetje helderder ziet. De klagerige Nederlandse volksaard contrasteert scherp met het Duitse zelfvertrouwen en de gemoedelijkheid.
De stad Berlijn is zo goed als failliet, men doet hier alleen het noodzakelijke in de handhaving van de openbare orde. Prioriteiten stellen betekent dus woekerend onkruid, overal graffiti en veel glas op het fietspad. Cafés hebben geen sluitingstijd in mijn wijk Kreuzberg. Parkeren is gratis in mijn straat. Men heeft hier geen andere keus dan erop vertrouwen dat iedereen zich een beetje gedraagt. En dat samenleven lijkt goed te lukken. Wie voorbij het vuil op straat kijkt, voelt een goede sfeer.
Laatst schrok ik wel toen een oudere vrouw me ergens op wees: “Der Ampelmann ist rot!” Ik schrok niet zozeer van de opmerking van de vrouw, maar eerder van mijn eigen reactie: schaamte. Lang niet gevoeld. Ik zat fout, ze had gelijk. Zoiets zal in mijn vorige woonplaats Amsterdam, niet snel gebeuren: een ander aanspreken op ‘wangedrag’ als door rood lopen. Want in elk mens schuilt tegenwoordig een Kopschopper. Die stille tocht houden ze maar voor iemand anders.
We lijken in Nederland (soms terecht) het vertrouwen in de innerlijke beschaving van De Ander kwijtgeraakt te zijn. Bontkraagje op een scooter, of een pakdrager in auto met chauffeur, uiterlijk zegt niks meer. De eerste is misschien een tasjesdief, maar de tweede mogelijk die consultant die voor een maand werk dat tonnetje belastinggeld weg graaide bij de zorginstelling.
Dat verlies van vertrouwen in elkaar komt ook nog in een tijd waarin we gevraagd worden door de Overheid om zelfredzaam en verantwoordelijk voor onszelf te zijn. Zodat ze zichzelf kan ‘terugtrekken’ en het land ‘teruggeven aan de burger’. Die zo meer participeren zal. Maar met het morele kompas en gedrag van De Ander is steeds meer mis, lijken diezelfde Overheid en steeds meer burgers onderling te vinden. Iedereen lijkt aan het handhaven geslagen. Meld Misdaad Anoniem.
Die terugtrekking is schijn volgens mij. Net als die zogenaamde eigen verantwoordelijkheid die we ‘mogen nemen’. De praktijk is wantrouwen naar de burgers, en lijkt uit te draaien op steeds meer soorten gezagsdragers, met vaag mandaat die net zulke vage regeltjes handhaven. Vaak zonder controle of gezond verstand.
Waar strenger handhaven en straffen niet werkt moeten we nu vertrouwen op gedragscodes, een bankierseed, rules of principles of natuurlijk controle door toezichthouders.
En dus zijn we wereldkampioen aftappen. Woningbouwverenigingen en elektriciteitsbedrijven sporen kleine wietkwekers op, anoniem verlinkt. Een convenant maakt een soort NAVO van een groep winkeliers: steel in één winkel en je mag alle anderen niet meer in. Officieren van Justitie delen straffen uit zonder tussenkomst van rechters. ‘Ethische’ hackers mogen op eigen houtje inbreken in computers van de recherche. Kentekenregistratie wordt ingezet om achterstallige belastingcenten te innen. Anti-rook BOA’s die undercover de kroegbaas proberen te betrappen. Wie wat mag en wie wat controleert is volledig onduidelijk geworden.
Het wordt steeds kleinzieliger ook. Nu worden we geacht invulling te geven aan onze handhavende taak naar medeburgers toe. Daarvoor zelfs tegen onze wil gerekruteerd: in Amsterdam bijvoorbeeld. Niet meer starnakel in de kroeg. Die tent moet na drie keer kotsen dicht. Arme café-eigenaar, opeens verantwoordelijk voor het welzijn van zijn klanten en de nachtrust van zijn net gepensioneerde babyboomerburen.
Dat wist de kroegbaas zelf allang. Maar de gemeente zag duidelijk grote sociale problematiek en een gapend handhavingsgat. Dus snel de verantwoordelijkheid weghalen bij de drinker en die verschuiven naar de cafébaas. Zo, de overheid kan zich met de tegen zijn wil – op straffe van sluiting – ingelijfde hulpsheriff een beetje verder terugtrekken. Weer een stukje stad teruggegeven aan de burger. Weer een stukje veiliger en leefbaarder. Zelfs zonder te veel drank ga je al kotsen.
Het fijne aan al die regels en ‘handhavers’, is dat het juist eigen verantwoordelijkheid wegneemt bij diegene die je vertelt hoe die zich moet gedragen. Je ontneemt deze de noodzaak van reflectie op eigen (goed) gedrag. Zelf nadenken is overbodig geworden, want wat mag en niet mag staat al vast. In steen gebeiteld. Een legertje bonnen schrijf-geile BOA’s staat voor je klaar om je daar nog eens op te wijzen. Geen wonder dat mensen de grenzen opzoeken.
En dus steeds meer BOA’s, die vriendelijke burgerinfiltrant die uw morele kompas de goede richting op beboet om deze tsunami van uw narcisme te keren. We hebben er in Nederland inmiddels 30.000, werkzaam bij ongeveer 1100 verschillende instanties! Hebben we al BOA’s die al die BOA’s controleren? Het wordt hoog tijd, want dat is werkgelegenheid.
Die hoeveelheid werk lijkt omgekeerd evenredig met de mate waarop we onze eigen verantwoordelijkheid verder uitbesteden via regels en controle. En de mate waarin we elkaar niet meer durven vertrouwen en corrigeren, met gezond verstand en incasseringsvermogen, juist als het ons eigen gedrag betreft. Dat vereist kwetsbaarheid en ware tolerantie, niet te verwarren met onverschilligheid. Zaken die Nederlanders langzaam aan kwijt zijn geraakt lijkt het wel. Want niemand wil zich een slachtoffer voelen. Maar een open houding, en ontvankelijkheid voor de ander kan echt iets veranderen.
In Berlijn, daar weten ze wel iets van onderling wantrouwen, en elkaar controleren. Misschien hebben ze al ingezien dat het de sfeer een beetje verziekt. Nu Nederland nog. Kom eens langs zou ik zeggen.