“Verdachten worden ook de dupe van redeneerfouten van de eigen advocaat.” Dat zegt Ton Derksen, auteur van het onlangs verschenen boek Het OM in de fout. In een volgend boek – werktitel Het Zwartste Scenario – zal hij ook de rol van advocaten belichten, belooft hij.
Advocaten komen nu niet in het boek voor, omdat de opdracht – van Ybo Buruma, voorzitter van Commissie Evaluatie Afgesloten Strafzaken (CEAS) – duidelijk was: neem het OM onder de loep. Maar Derksen wil wel wat over de rol van de advocaat in het strafproces zeggen. “De advocaat is zelf ook mens en onderhevig aan dezelfde cognitieve instincten als de persoon die voor het OM werkt. De manier van redeneren door advocaten is mij ook opgevallen. De verdachten van misdrijven worden hierdoor net zo goed de dupe van redeneerfouten van de eigen advocaat.”
Als voorbeeld van de manier van redeneren van advocaten noemt hij een civiele zaak die hij aan zijn broek kreeg naar aanleiding van zijn eerdere boek over de zaak Lucia de B. “Mij werd iets verweten wat nergens op sloeg. Ik dacht als wetenschapsfilosoof: dat gaan we rechtzetten. Maar mijn dure advocaat kwam met een hele andere kijk op de argumenten. Zijn verhaal was juridisch geconstrueerd, mijn verhaal empirisch-logisch. Waarheidsvinding staat niet altijd centraal op deze manier,” aldus Derksen.
Cognitieve instincten
Derksen besloot voor zijn boek te bekijken of de gevonden manco’s in de zaak De B. – zeven soorten vond hij in totaal – ook in andere grote strafzaken konden worden gevonden. Deze manco’s zijn voor een groot deel het gevolg van cognitieve instincten die in het dagelijkse leven zeer bruikbaar zijn, maar in de rechtszaal tot ernstige redeneerfouten kunnen leiden, met grote justitiële dwalingen als mogelijk gevolg. Derksen stelde zich de vraag: zijn de justitiële dwalingen die in de zaak De B. gemaakt werden, structureel van aard?
Ja, kan men na lezing van zijn boek stellen. Derksen vond in vijf zaken, (de Schiedammer parkmoord, Lucia de B, de zaak Sweeney, de Deventer moordzaak en de zaak Henk H) in totaal 94 van deze structurele missers. Voorbeelden van die manco’s zijn: onwaarheid spreken, willekeur, misleidend formuleren of het Magisch Oog. Met het laatste wordt bedoeld dat er een heilig geloof bestaat in het eigen vermogen tot mensenkennis. De verdachte móet het wel gedaan hebben in de getrainde ogen van de OM’er die een leugenaar denkt te kunnen ontmaskeren. Een menselijke neiging, die door de wetenschap echter genadeloos onderuit wordt gehaald. De werkelijkheid is dat we het slechts in iets meer dan 50% van de gevallen bij het rechte eind hebben, zo wijst door Derksen aangehaald onderzoek aan.
Het boek is geen spannende thriller over deze spraakmakende zaken, maar een heldere behandeling van de betogen van de officieren van justitie en de advocaten-generaal, volgens de wetten van de logica. Saai is het allerminst. Door deze methode worden de fouten in de waarheidsvinding in de zaken kil blootgelegd. Er bekruipt je tijdens het lezen toch soms het gevoel alsof je een wetenschapsfilosofisch non-fictie werk van Franz Kafka in handen hebt. De lezer wordt nog eens goed geconfronteerd met eigen manco’s en cognitieve instincten.
Revisieraad
Derksen is niet alleen brenger van slecht nieuws, maar komt ook met adviezen hoe om te gaan met de door hem geconstateerde misstanden. Hij pleit voor de invoering van een onafhankelijke revisieraad naar Engels model. De CEAS is in tegenstelling tot zijn Engelse tegenhanger niet onafhankelijk.
Ook het “stelen van levensjaren” door onterechte veroordeling moet, indien het om verwijtbare vergrijpen gaat, consequenties hebben voor de officier van justitie of de advocaat-generaal. Waarom kan iemand wel verantwoordelijk worden gehouden voor het stelen van eigendom, maar niet voor het stelen van levensjaren, vraagt Derksen zich af. “Aansprakelijk stellen van deze ambtsdragers heeft meer effect dan weer een dagcursusje van 500 euro,” stelt hij.
Derksen is voornemens een nieuw boek te schrijven met de titel: Het Zwartste Scenario, wederom een werk gebaseerd op echte zaken en waarin ditmaal de rol van de advocaat wel aan bod komt. Verder werkt hij aan een nieuw herzieningsverzoek voor een zaak uit zijn boek, die van Henk H. Eind deze maand verwacht hij dit in te dienen bij de CEAS. Lucia de B. kwam onlangs voorlopig vrij na een herzieningsverzoek.